Pandemia Covid-19 to wyzwanie nie tylko dla medycyny i systemu opieki zdrowotnej, lecz również dla gospodarki. Wprowadzane przez rząd ograniczenia, mające na celu przeciwdziałanie rozprzestrzenianiu się koronawirusa, negatywnie odbijają się na handlu i usługach, powodując spadek dochodów wielu firm. To wszystko sprawia, że przedsiębiorcy stają przed widmem braku płynności, a to może oznaczać reakcję łańcuchową – trudności kolejnych przedsiębiorstw i zwolnienia. Dlatego w obliczu kryzysu bank centralny podejmuje działania, których celem jest zapewnienie odpowiedniej ilości gotówki w obrocie gospodarczym. Jednym z narzędzi, jakimi dysponuje Narodowy Bank Polski, jest obniżanie stóp procentowych.

Czym są stopy procentowe?

Stopa procentowa to najprościej rzecz ujmując cena pieniądza, czyli stawka, jaką kredytobiorca płaci za pozyskanie pieniądza (a z drugiej strony – stawka, którą uzyskuje kredytodawca za udostępnienie środków pieniężnych).

Narodowy Bank Polski ustala pięć stóp procentowych, dotyczących różnych sposobów uzyskiwania płynności przez banki komercyjne. Są to: stopa referencyjna, stopa lombardowa, stopa depozytowa, stopa redyskontowa i stopa dyskontowa.

Stopa referencyjna określa poziom rentowności bonów pieniężnych emitowanych przez NBP a kupowanych bądź sprzedawanych przez banki komercyjne. Wysokość stopy referencyjnej wpływa na wysokość oprocentowania pożyczek na krajowym rynku międzybankowym (WIBOR), dlatego ten rodzaj stóp procentowych oddziałuje na koszt kredytów udzielanych przez banki komercyjne. Im niższy poziom stopy referencyjnej, tym niższy koszt kredytu.

Stopa lombardowa to wysokość oprocentowania pożyczki udzielanej przez NBP bankowi komercyjnemu pod zastaw papierów wartościowych. Jej obniżanie redukuje koszt pieniądza pozyskiwanego przez banki.

Stopa depozytowa to z kolei wysokość oprocentowania jednodniowych depozytów składanych przez banki komercyjne w banku centralnym. Im wyższy jest poziom stopy depozytowej, tym wyższa jest rentowność depozytów w bankach komercyjnych.

Stopa redyskontowa określa cenę, po jakiej bank centralny skupuje weksle od banków komercyjnych; weksle te zostały wcześniej nabyte przez banki komercyjne od ich klientów po cenie niższej od nominalnej (dyskontowej). Bank komercyjny korzysta z tego narzędzia, gdy chce mieć dostęp do gotówki szybciej niż to wynika z terminu zapadalności weksla.

Natomiast stopa dyskontowa jest to cena, którą płaci bank komercyjny Narodowemu Bankowi Polskiemu za kredyt udzielony pod zastaw weksli własnych przedsiębiorstw wystawionych jako zabezpieczenie kredytów obrotowych.

Jak ustalane są stopy procentowe?

Zgodnie z ustawą o NBP bezpośrednio decyzję o wysokości stóp procentowych podejmuje Rada Polityki Pieniężnej w oparciu o analizę wielu wskaźników makroekonomicznych i czynników gospodarczych.

Jednym z kluczowych dokumentów, który wskazuje, jakie elementy są dla RPP istotne w polityce pieniężnej, są założenia polityki pieniężnej na kolejny rok. Dokument określa uwarunkowania, ale też cel i instrumenty polityki pieniężnej banku centralnego. Założenia przyjmowane są zwykle we wrześniu i trafiają do Sejmu razem z projektem ustawy budżetowej na kolejny rok.

Natomiast świadectwo bieżącej działalności RPP stanowią zasadniczo dwa dokumenty: informacja po posiedzeniach RPP oraz tzw. minutes, czyli publikowane blisko miesiąc po posiedzeniu RPP sprawozdania z ich przebiegu. Oba dokumenty pokazują, jakie były uwarunkowania decyzji o stopach procentowych na określonym posiedzeniu rady.

Informacja po posiedzeniu zaczyna się zwykle od części mówiącej o sytuacji w gospodarce światowej (uwaga jest skupiona zwykle na gospodarce amerykańskiej oraz w strefie euro). Później jest ocena realnej sfery gospodarki (tempo wzrostu gospodarczego, koniunktura, sytuacja w przemyśle, rynek pracy: zatrudnienie i wzrost płac), omówienie sytuacji na rynku kredytowym (dynamika kredytów zarówno dla przedsiębiorstw, jak i dla klientów indywidualnych), a także wyjaśnienie kształtowania się poziomu inflacji i jej perspektyw.

Istotnymi czynnikami, na które zwraca uwagę RPP, są także sytuacja finansów publicznych (luźna polityka budżetowa może skutkować wzrostem presji inflacyjnej), a także kurs walutowy (osłabienie waluty zwiększa ceny towarów importowanych, co przyczynia się do wzrostu inflacji; aprecjacja waluty działa w odwrotnym kierunku).

W wielu bankach centralnych moment ogłoszenia decyzji o stopach jest znany co do minuty i z niecierpliwością wyczekiwany przede wszystkim przez inwestorów na rynkach finansowych. W Polsce wiadomo, że decyzja o stopach procentowych będzie ogłoszona po południu drugiego dnia posiedzenia rady (z góry znana jest godzina konferencji prasowej po posiedzeniu RPP).

Część banków centralnych już w komunikacie na temat ewentualnej zmiany stóp procentowych publikuje wyniki głosowania w tej sprawie (przykładem jest amerykański Fed). W Polsce – jak wspomniano – są one prezentowane najwcześniej sześć tygodni po posiedzeniu (takie ograniczenie wprowadza ustawa o NBP).

Jak stopy procentowe wpływają na gospodarkę?

Niskie stopy procentowe powodują zwiększenie kapitału na rynku. Dlaczego tak się dzieje? Obniżka stóp procentowych przekłada się wprost na niższe raty kredytów, a tańszy kredyt poprawia nastroje konsumpcyjne klientów i napędza sprzedaż produktów i usług, co z kolei przekłada się na wzrost produkcji i na całą gospodarkę.

Należy jednak pamiętać, że obniżenie podstawowej stopy procentowej wpływa też na wysokość oprocentowania lokat, których rentowność spada. W efekcie oszczędzający nie zarabiają na nich tyle, ile mogliby przy wyższych poziomach stóp procentowych. Można więc powiedzieć, że obniżka stóp procentowych jest korzystna dla kredytobiorców, ale zdecydowanie niekorzystna dla oszczędzających.

Z kolei wysokie stopy procentowe mogą mieć negatywny wpływ m.in. na nowe inwestycje. Rosnące raty, a więc droższy pieniądz powoduje, że firmy i konsumenci wstrzymują się z wydatkami i więcej oszczędzają. W efekcie na rynku jest mniej pieniądza. Należy jednak pamiętać, że wyższe stopy procentowe hamują inflację.

Zatem regulując wysokość stóp procentowych, bank centralny istotnie oddziałuje na całą gospodarkę. Może ją np. wspierać w trudnych okresach. Taki też był cel wiosennej serii trzech obniżek stóp procentowych, w tym stopy referencyjnej NBP - łącznie o 1,4 punktu procentowego.

Jak wyjaśnił w Sejmie prezes NBP Adam Glapiński, obniżka przełożyła się na istotne oszczędności dla gospodarstw domowych i przedsiębiorstw, w związku z obniżeniem rat od zaciągniętych kredytów, co poprawiło zdolność kredytobiorców do obsługi zobowiązań wobec banków.

Prezes NBP podkreślił, że dzięki obniżce stóp procentowych rata przeciętnego kredytu mieszkaniowego spadła o około 120 zł. „Z tytułu niższych rat kredytów mieszkaniowych i konsumpcyjnych oraz kredytu dla przedsiębiorstw, w budżetach gospodarstw domowych i firm zostanie rocznie prawie 7 mld zł" – zaznaczył prof. Glapiński.

Stopa referencyjna wynosi obecnie 0,10 proc. w skali rocznej, stopa lombardowa 0,50 proc. w skali rocznej, stopa depozytowa 0,00 proc. w skali rocznej, stopa redyskonta weksli 0,11 proc. w skali rocznej, zaś stopa dyskontowa weksli 0,12 proc. w skali rocznej.