Około 60 proc. zapytanych nauczycieli twierdzi, że ich praca nie daje ani prestiżu, ani pieniędzy – wynika z badań przeprowadzonych przez IBE.

W badaniu przeprowadzonych przez Instytut Badań Edukacyjnych dotyczącym czasu i warunków pracy nauczycieli około 60 proc. respondentów wskazało, że praca ta nie daje ani prestiżu, ani pieniędzy (ponad 80 proc. nauczycieli wskazało, że problemem w wykonywaniu tego zawodu jest jego niski prestiż, a około 40 proc. wymieniła niski autorytet wśród uczniów).

Badani zgodnie twierdzą, że istnieje hierarchia prestiżu w obrębie zawodu nauczyciela. Wśród czynników różnicujących szacunek dla nauczycieli wymieniają: wielkość miejscowości, czynniki instytucjonalne, wpisane w system edukacyjny (np. ważność poszczególnych przedmiotów, specyfika etapów edukacyjnych), kulturę organizacyjną szkoły (styl zarządzania, relacje z dyrektorem, atmosferę w gronie pedagogicznym), kontakty z otoczeniem, wyniki uczniów, jak również cechy osobiste nauczycieli.

W małej miejscowości nauczyciel jest osobą rozpoznawaną, a przez to zdecydowanie bardziej wystawioną na ocenę mieszkańców niż w dużym mieście. Z jednej strony jest traktowany jak członek lokalnej elity, osoba zajmująca wysoką pozycję społeczną i z tego powodu ciesząca się szacunkiem innych. Z drugiej zaś tryb jego pracy i sytuacja materialna stają się często przedmiotem krytyki i zazdrości.

W miejscowościach o dużej stopie bezrobocia i niskich dochodach gminy na mieszkańca nauczyciel jest postrzegany jako osoba szczególnie uprzywilejowana, ciesząca się dobrze płatną pracą, wykonywaną w komfortowych warunkach i zajmującą relatywnie mało czasu.

Tymczasem w dużych społecznościach zdecydowanie ważniejszy – zdaniem badanych – jest prestiż osobisty, którego źródłami są cechy jednostkowe, a nie cechy zajmowanych pozycji, odgrywanych ról czy instytucji, w których się pracuje. W tym kontekście szczególnie ważny jest społeczny odbiór sposobu pracy nauczyciela.

Jak podkreślają eksperci IBE, wyższy prestiż odczuwają nauczyciele uczący w szkołach, których uczniowie osiągają dobre wyniki w nauce i pracujący w środowisku, w którym rodzice są zaangażowani i zainteresowani edukacją swoich dzieci.

Kultura otwartości sprzyja zaangażowaniu w pracę i promowaniu nowych pomysłów na dodatkowe zajęcia. W takich szkołach nauczyciele czują, że mają wyższą pozycję społeczną, są cenieni zarówno przez rodziców, samorządowców, jak i przez uczniów. Otwartość szkoły przejawia się w partnerstwach, jakie zawiązuje. Przykłady szkół pokazują, że kultura organizacyjna szkoły promująca nastawienie na rozwój i współpracę grona pedagogicznego z innymi uczestnikami życia szkoły może pozytywnie wpływać na sposób pracy nauczycieli, a przez to podnosić ich prestiż w oczach uczniów i ich rodziców.

Dobre relacje w gronie nauczycielskim sprzyjają prestiżowi. Często jednak tworzy w gronie pedagogicznym swoista „hierarchia pokoju nauczycielskiego” uzależniona najczęściej od stażu pracy i wagi nauczanego przedmiotu. Mające miejsce w szkole konflikty w gronie pedagogicznym, zdaniem badanych, nie tylko obniżają komfort pracy, ale też niekorzystnie wpływają na poczucie własnej skuteczności. O tym aspekcie pracy w szkole mówili wyłącznie nauczyciele, którzy odeszli z zawodu.

Badani nauczyciele dostrzegają zróżnicowanie prestiżu nauczycieli w zależności od etapu edukacyjnego, na którym uczą. Ich zdaniem społecznie wyżej ceniona jest praca tych, którzy przygotowują uczniów do trudnego egzaminu lub olimpiad przedmiotowych. Niżej cenieni są nauczyciele, którzy pracują z małym dzieckiem.

Tymczasem sami nauczyciele podkreślają, że uznanie należy się właśnie nauczycielom edukacji wczesnoszkolnej, na których spoczywa ogromna odpowiedzialność za przygotowanie najmłodszych do dalszej nauki – to oni tworzą podstawy, z których korzystają nauczyciele kolejnych etapów edukacyjnych.

Różnice w poziomie prestiżu między nauczycielami wynikają także z rodzaju nauczanych przedmiotów. Zdaniem niektórych: nauczyciel matematyki ma dużo większe szanse na cieszenie się tym szacunkiem niż nauczyciel wychowania fizycznego (WF). Zdaniem nauczycieli WF-u to oni mają przewagę nad nauczycielami przedmiotów „tablicowych” np. języka polskiego czy historii, ponieważ lekcje WF-u nie odbywają się w ławkach szkolnych, są bardziej dynamiczne i zróżnicowane, a wykorzystywane na nich metody pracy z uczniem sprzyjają zacieśnianiu relacji nauczyciel – uczeń. W swoich wypowiedziach wuefiści odnosili się do cech składających się na prestiż osobisty.

Badani nauczyciele inną rangę nadają nauczycielom przedmiotów ścisłych, humanistycznych czy artystycznych – zazwyczaj wyżej cenili tych pierwszych. Z ich wypowiedzi wynika, że na ostatnich miejscach hierarchii prestiżu sytuują się nauczyciele przedmiotów zawodowych.

Ponadto, dostrzegane przez nauczycieli różnice prestiżu związane są ze stażem pracy. Niektórzy badani wskazywali na wyższy prestiż osób pracujących w zawodzie od wielu lat, z uwagi na duże doświadczenie i umiejętność pracy z uczniem.

Na samoocenę prestiżu zawodu nauczyciela, na co wskazują wypowiedzi badanych nauczycieli, rzutuje także ogólna ocena sytuacji materialnej rodziny, w tym wykształcenie i zawód wykonywany przez współmałżonka/partnera badanego. A zatem, postrzeganie własnej pozycji społeczno-zawodowej może być zapośredniczone przez ocenę statusu społeczno-ekonomicznego własnej rodziny.

Nauczyciele, tłumacząc niski prestiż społeczny zawodu i ludzi w nim pracujących, zwracają szczególną uwagę na rolę mediów, które przekazują fałszywy obraz nauczyciela. W opinii nauczycieli społeczeństwo nie wie, na czym faktycznie polega ich praca i jak bardzo jest złożona. Badani nauczyciele relatywnie rzadko obniżający się prestiż zawodu tłumaczą własnym brakiem profesjonalizmu, niską jakością pracy czy złymi relacjami z uczniami oraz rodzicami uczniów.

Badanie pt. Pozycja społeczno-zawodowa nauczycieli a szanse na szkolnym i pozaszkolnym rynku pracy Instytut Badań Edukacyjnych przeprowadził od października do grudnia 2014 roku. Badanie wśród nauczycieli objęło cztery lokalizacje w województwie mazowieckim.

Źródło: IBE
jm/Serwis Samorządowy