Pozwy o dotacje oświatowe co do zasady powinny być kierowane do sądów administracyjnych, wyjątek stanowią sprawy dotyczące okresu sprzed 1 stycznia 2017 r. odkąd na skutek nowelizacji przepisów sprecyzowano, że sądy cywilne nie są właściwe do ich rozpatrywania - wynika z postanowienia Sądu Najwyższego w odpowiedzi na skargę nadzwyczajną Rzecznika Praw Obywatelskich.
Chodzi o wypłatę dotacji oświatowej dla prywatnego przedszkola mieszczącego się w Warszawie. Skarga dotyczyła właściwości sądu. Właścicielka placówki pozwała gminę Miasto Stołeczne Warszawa o zapłatę ponad 6,3 mln zł z tytułu wypłacenia w latach 2008-2016 dotacji oświatowej w zaniżonej jej zdaniem wysokości.
Powódka powołała się na art. 90 ust. 2b ustawy o systemie oświaty w treści obowiązującej w okresie objętym sporem.
W 2018 r. Sąd Okręgowy odrzucił pozew bez jego merytorycznego badania. Uznał bowiem, że droga sądowa w takiej sprawie jest niedopuszczalna. Zażalenie powódki oddalił Sąd Apelacyjny. Ocenił, że sąd I instancji prawidłowo zastosował przepis obowiązujący w dacie wniesienia pozwu w październiku 2017 r. Stwierdził, że od 1 stycznia 2017 r. sądy cywilne nie były właściwe do rozpatrywania spraw dotyczących dotacji udzielanych niepublicznym placówkom na podstawie art. 90 ustawy.
Sąd Najwyższy nie przyjął z kolei skargi kasacyjnej powódki do rozpoznania.
Wówczas skargę nadzwyczajną złożył RPO. Rzecznik zarzucił postanowieniu Sądu Apelacyjnego rażące naruszenie prawa poprzez niewłaściwe zastosowanie art, 90 ust. 11 ustawy o systemie oświaty w sytuacji, gdy art. 27 ust 1 ustawy z 23 czerwca 2016 r. o zmianie tej ustawy nie przewidywał jego zastosowania do czynności podejmowanych w związku z udzieleniem dotacji w latach 2008-2016, lecz jedynie do czynności podejmowanych w związku z udzieleniem dotacji na rok 2017.
Argumenty RPO
W latach poprzedzających postępowanie kwestia charakteru prawnego czynności ustalania i wypłacania dotacji uprawnionym podmiotom oraz dochodzenia roszczeń z tego tytułu pozostawała sporna. Dopiero ustawa z 23 czerwca 2016 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty w art. 90 u.s.o. ust. 11 przesądziła, że przyznanie dotacji jest czynnością z zakresu administracji publicznej, podlegającą kontroli sądów administracyjnych.
W orzecznictwie przyjmuje się, że wprowadzenie art. 90 ust 11 miało na celu uporządkowanie stanu prawnego na przyszłość, z pozostawieniem ukształtowanego dotychczas trybu rozpoznawania spraw do zdarzeń przeszłych. Dzięki takiej interpretacji możliwe jest jednakowe traktowanie podmiotów zgłaszających roszczenia tożsame czasowo i rodzajowo.
W latach, których dotyczyło roszczenie powódki, nie istniały przepisy przekazujące sprawy dotacji oświatowej do właściwości sądów administracyjnych.
Rozstrzygnięcie Sądu Najwyższego
Sąd Najwyższy podzielił pogląd, że rozstrzygnięcie przez ustawodawcę od 1 stycznia 2017 r. wątpliwości co do charakteru czynności, jaką jest wypłacenie dotacji oświatowej (występujących zwłaszcza w orzecznictwie sądowo-administracyjnym) i skierowanie roszczeń z tego tytułu na drogę administracyjnoprawną, nie skutkowało wyłączeniem drogi sądowej w sprawach o zasądzenie kwot odpowiadających dotacjom należnym za lata poprzednie.
Według SN, rozstrzygając jednoznacznie, że czynność przyznania dotacji dla niepublicznych przedszkoli jest czynnością z zakresu administracji publicznej, ustawodawca nie przewidział reguł intertemporalnych, które odnosiłyby się do czasu sprzed nowelizacji i rozciągały na ten okres zastosowanie nowej normy. Brak jest przy tym dostatecznych podstaw przemawiających za zmianą utrwalonej i podtrzymanej po wejściu w życie ww. zmian wykładni art. 90 u.s.o. W szczególności nie można założyć, aby celem ustawy nowelizującej było przypisanie jej postanowieniom skutku retroaktywnego, skoro na gruncie art. 3 k.c., zasadą jest niedziałanie ustawy wstecz.
W ocenie sądu, wprowadzenie art. 90 ust. 11 u.s.o. miało na celu uporządkowanie stanu prawnego na przyszłość, z pozostawieniem ukształtowanego dotychczas trybu rozpoznawania spraw co do zdarzeń przeszłych.
W ocenie SN zaskarżony przez RPO wyrok naruszył art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, w oparciu o art. 91 § 1 u.SN, ze względu na konieczność zapewnienia zgodności z zasadą demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej. Sąd Najwyższy przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu w Warszawie.
js/
Sygn. akt II NSNc 170/23