Czy jednostki budżetowe JST mogą zawierać umowy barterowe – z takim pytaniem zwrócił się do RIO opolski magistrat.

Opolski urząd miasta zwrócił się do RIO z pytaniem, czy jednostki budżetowe JST mogą zawierać umowy barterowe, których istotą jest rozliczanie niepieniężne wartości wzajemnych świadczeń, poprzez kompensatę należności i zobowiązań, co w konsekwencji prowadzi do niepowstania w jednostce budżetowej wydatków i dochodów wynikających z takiej umowy.

W odpowiedzi Izba zwróciła uwagę, że przedmiot pytania odnosi się zarówno do czynności prawnych związanych z zawieraniem umów barterowych jak i do instytucji prawnej kompensaty.

RIO wyjaśniła, że umowę barterową, zgodnie z orzecznictwem sądowym (wyrok Sądu Najwyższego z 23 września 2004, I CK 210/04, Biul. SN 2005/2/13) należy zaliczyć w poczet umów nienazwanych, o cechach zbliżonych do umowy zamiany (art. 503 k.c.). Umowę barterową można zatem określić jako umowę konsensualną, odpłatną i wzajemną. Istota tego rodzaju umowy sprowadza się do równoważącej się wartościowo wymianie usług lub towarów, a pomiędzy jej stronami nie dochodzi do dodatkowych rozliczeń pieniężnych. Barter więc to bezgotówkowa wymiana towaru (albo usługi) za towar (albo usługę).

Izba wskazała też, że cechą charakterystyczną wymiany barterowej jest ekwiwalentność świadczeń. W odróżnieniu od wskazanych wyżej umów instytucja prawna kompensaty regulowana jest w art. 498 §1 i § 2 kc. Zgodnie z tym przepisem gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzono przed sądem lub przed innym organem państwowym.

Wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej. Przepisy kodeksu cywilnego w art 353' zawierają ogólną zasadę, stanowiącą że strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku. ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Zdaniem RIO w tym przypadku należy zwrócić uwagę na drugą część zdania określającą de facto granice tej swobody, która nie jest swobodą absolutną.

W ocenie Izby podmioty mogą zatem korzystać ze swobody w umownym kształtowaniu treści zobowiązania w granicach określonych w/w przepisem, który wskazuje trzy źródła tych ograniczeń: przepisy prawne, zasady współżycia społecznego i właściwość (naturę) stosunku. „Swobodę umów ograniczają zatem m.in. przepisy, zwłaszcza prawa publicznego. w tym przepisy ustawy o finansach publicznych, regulujące istotę jednostki organizacyjnej jaką jest jednostka budżetowa gminy, która działa w ramach budżetu gminy” - zaznaczyła Izba przypominając przy tym, że podstawą gospodarki finansowej jednostki budżetowej jest plan finansowy, a obowiązkiem kierownika jednostki jest ustalanie przypadających jednostce należności. 

mp/