Czego nas uczą ekonomiczni nobliści - to kolejny wykład przygotowany w ramach II edycji "Prasowej Akademii Pieniądza XXI". Publikujemy jego pełny tekst.
Czego nas uczą ekonomiczni nobliści - to kolejny wykład przygotowany w ramach II edycji "Prasowej Akademii Pieniądza XXI". Publikujemy jego pełny tekst.
Wstęp
Celem niniejszego wykładu jest próba dokonania syntetycznej analizy dorobku naukowego laureatów Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii w aspekcie jego aplikacyjnych wartości w otaczającej nas rzeczywistości gospodarczej. Tak postawiony cel pracy determinuje jej układ, składający się z siedmiu części. W części pierwszej zaprezentowana została sylwetka Alfreda Nobla i jego droga do uznanego wynalazcy i filantropa. Część druga poświęcona została opisowi zasad przyznawania nominacji i nagrody Banku Szwecji im. Alfreda Nobla w dziedzinie nauk ekonomicznych. W kolejnych częściach, trzeciej i czwartej, dokonana została odpowiednio klasyfikacja dorobku laureatów Nagrody Nobla w latach 1969-2000 oraz dorobek naukowy z tego okresu na przykładzie F. Modigliani’ego i J. Meade’a. Część piąta zawiera klasyfikację laureatów omawianej nagrody w XXI wieku, w latach 2001-2018 wraz z przytoczonymi przykładami E. Phelps’a i O. Wiliamson’a w części szóstej. Ostatnia część pracy stanowi próbę ukazania wybranych aplikacyjnych wartości dorobku ekonomicznych noblistów.
I. Alfred Nobel – wynalazca i filantrop
Alfred Bernhard Nobel urodził się 21 października 1833 roku w Szwecji, Sztokholmie - zmarł 10 grudnia 1896 roku we Włoszech, w San Remo. Był czwartym synem wielodzietnej rodziny Caroline i Immanuela Nobel. Jego ojciec - inżynier i wynalazca – z powodu nieudanych inwestycji w kraju przeprowadził się w 1837 roku do Petersburga w Rosji, gdzie rozpoczął prace nad produkcją materiałów wybuchowych i obrabiarek. Nowatorska działalność w Petersburgu okazała się na tyle intratna, że umożliwiła mu sprowadzenie po pięciu latach, w 1942 roku, rodziny pozostającej do tego czasu w Sztokholmie. Po przyjeździe do Petersburga rodzice Alfreda posłali go do prywatnych nauczycieli by zapewnić mu gruntowną edukację. Młody Alfred okazał się pojętnym uczniem – już w wieku 16 lat wykazywał duże zainteresowania z zakresu chemii oraz płynnie posługiwał się językiem angielskim, francuskim i rosyjskim.
W 1959 roku Alfred wraz z rodziną wrócili do Szwecji po bankructwie firmy ojca produkującej sprzęt wojskowy podczas wojny krymskiej, zakończonej w 1856 roku. Wkrótce po powrocie do kraju Alfred rozpoczął prace nad materiałami wybuchowymi w nowo wybudowanej fabryce w 1862 roku. Głównymi przedmiotami zainteresowań Nobla był proch strzelniczy oraz nitrogliceryna, co w efekcie doprowadziło go do wynalazku detonatora składającego zawierającego ładunek piorunianu rtęci, który mógł być rozerwany przez wstrząs lub ciepło. Właśnie ten detonator przyniósł Alfredowi Noblowi uznanie świata jako wynalazcy oraz fortunę, którą uzyskał jako twórca materiałów wybuchowych.
Nobel rozpoczął produkcję nitrogliceryny na szeroką skalę niezbędną do wykorzystania wraz z detonatorem. W 1867 roku odkrył przez przypadek, że nitrogliceryna została zaabsorbowana do sucha przez krzemiany a uzyskana mieszanina proszków była bezpieczniejsza w użyciu i łatwiejsza obsłudze niż nitrogliceryna. W ten sposób powstał dynamit utrwalający sławę Nobla, który opatentował go w Wielkiej Brytanii oraz w Stanach Zjednoczonych. Dynamit ugruntował sławę Nobla na świecie i wkrótce zaczął być powszechnie używany m.in. do budowy tuneli, linii kolejowych oraz dróg.
Mając 62 lata Nobel zachorował na chorobę wieńcową, w wyniku której zmarł na wylew krwi do mózgu w swojej willi w San Remo we Włoszech w 1896 roku. Pozostawił po sobie ponad 90 fabryk produkujących materiały wybuchowe i amunicję oraz na mocy testamentu sporządzonego w Paryżu 27 listopada 1895 roku ustanowił najbardziej prestiżowe nagrody na świecie w obszarach, które odzwierciedlały jego życiowe zainteresowania naukami ścisłymi, literaturą oraz działaniami na rzecz pokoju .
II. Zasady przyznawania nominacji i nagrody Banku Szwecji im. Alfreda Nobla w dziedzinie nauk ekonomicznych
Nagroda im. Alfreda Nobla w dziedzinie ekonomii nie została ustanowiona przez samego fundatora, który na podstawie zapisów przekazał swój zgromadzony majątek na nagrody w pięciu dziedzinach obejmujących: fizykę, chemię, fizjologię lub medycynę, literaturę oraz działalność pokojową .
Ekonomiści za swoje prace naukowe zaczęli być nagradzani znacznie później dzięki ufundowanej w 1968 roku przez Szwedzki Bank Narodowy (szw. Sveriges Riksbank) darowiźnie przekazanej do noblowskiej fundacji, której celem było coroczne nagradzanie wybitnych osiągnięć w zakresie nauk ekonomicznych . W praktyce oznacza to, że klasyczna Nagroda Nobla na mocy testamentu z 1895 roku obejmująca pięć dziedzin finansowana jest z majątku Alfreda Nobla zarządzanego przez Fundację Noblowską, natomiast fundatorem Nagrody Nobla przyznawanej w dziedzinie ekonomii, tzw. ekonomicznego Nobla jest centralny Bank Szwecji w porozumieniu z Komitetem ds. Nagrody Nobla. Obie nagrody przyznawane są przez Królewską Szwedzką Akademię Nauk w Sztokholmie.
Dzięki podjętym działaniom w 1969 roku została przyznana pierwsza w historii Nagroda Banku Szwecji im. Alfreda Nobla w dziedzinie ekonomii, którą otrzymali wspólnie Ragnar Frisch oraz Jan Tinbergen za swój wkład w rozwój i zastosowanie modeli dynamicznych do analizy procesów ekonomicznych.
Za przyczynę początkowego braku uznania nauk ekonomicznych za dziedzinę zasługującą na przyznawanie prestiżowego wyróżnienia w postaci nagrody Nobla uważano, wśród krytyków, jej zbyt teoretyczny charakter. Jednakże za uznaniem dziedziny ekonomii przemawiały specyficzne uwarunkowania drugiej połowy XX wieku związane z rewolucją techniczną i gospodarczą, których rozwój w głównej mierze oparty był na osiągnięciach nauki, a w szczególności nauk ekonomicznych coraz silniej oddziałujących na gospodarkę światową.
Nominacje do Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii poddawane są rygorystycznym wymogom, jak również sam proces wyłaniania laureatów, którzy wybierani są w oparciu o ich wybitne osiągnięcia lub doniosłe odkrycie naukowe, kompetencje oraz międzynarodową pozycje zawodową. Z tych powodów nagroda ta stała się najbardziej prestiżową na świecie.
Co roku Komitet ds. Nagrody w Dziedzinie Nauk Ekonomicznych (ang. The Economic Sciences Prize Committee) - odpowiedzialny za wybór kandydatów do nagrody - zaprasza uprawnione do nominacji osoby (ang. qualified nominators), których zadaniem jest selekcja nadesłanych nominacji . Do uprawnionych osób w zakresie składania wniosków o przyznanie nagrody Banku Szwecji im. Alfreda Nobla w dziedzinie nauk ekonomicznych (ang. Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel) należą:
• szwedzcy i zagraniczni członkowie Królewskiej Szwedzkiej Akademii Nauk,
• członkowie Komitetu ds. Nagrody Banku Szwecji im. Alfreda Nobla w Dziedzinie Nauk Ekonomicznych,
• osoby, którym przyznano nagrodę Banku Szwecji im. Alfreda Nobla w dziedzinie nauk ekonomicznych,
• stałych profesorów w odpowiednich przedmiotach na uniwersytetach i kolegiach w Szwecji, Danii, Finlandii, Islandii i Norwegii,
• posiadacze odpowiednich katedr w co najmniej sześciu uniwersytetach lub kolegiach, wybranych na dany rok przez Akademię Nauk, w celu zapewnienia odpowiedniej dystrybucji między różnymi krajami i ich miejscami nauki,
• pozostali naukowcy, dla których Akademia może uznać zaproszenie do składania ofert.
Kandydaci zakwalifikowani do Nagrody w Dziedzinie Nauk Ekonomicznych są desygnowani przez uprawnione do nominacji osoby, które otrzymały zaproszenie od Komitetu ds. Nagrody Nauk Ekonomicznych. Nadrzędną instytucją trzymającą pieczę nad wyborem laureatów spośród kandydatów rekomendowanych przez Komitet ds. Nagrody w Dziedzinie Nauk Ekonomicznych jest Królewska Szwedzka Akademia Nauk. Do głównych zadań Komitetu należy monitorowanie nominacji i wybór ostatecznych kandydatów.
W dziedzinie nauk ekonomicznych rozpatrywane są prace z pięciu podstawowych obszarów: mikroekonomii, makroekonomii, teorii równowagi ogólnej, metod analizy ekonomicznej oraz badania interdyscyplinarne. Kalendarium procesu wyboru laureatów nauk ekonomicznych przebiega według poniższego schematu:
• we wrześniu Komitet ds. Nagrody w Dziedzinie Nauk Ekonomicznych wysyła poufne wnioski nominacyjne do ca 3.000 osób uprawnionych do nominowania kandydatów do nagrody Banku Szwecji im. Alfreda Nobla w dziedzinie nauk ekonomicznych obejmujących między innymi wybranych profesorów z uniwersytetów na całym świecie, Laureatów Nauk Ekonomicznych oraz członków Królewskiej Szwedzkiej Akademii Nauk,
• 31 stycznia następnego roku jest ostatecznym terminem przyjmowania wniosków nominacyjnych przez Komitet ds. Nagrody w Dziedzinie Nauk Ekonomicznych,
• w lutym Komitet przegląda nominacje i wybiera wstępnie około 250-350 kandydatów,
• od marca do maja trwają konsultacje z ekspertami oceniającymi dorobek naukowy kandydatów do nagrody na podstawie przesłanej przez Komitet listy nazwisk kandydatów,
• w okresie od czerwca do sierpnia Komitet ds. Nagrody w Dziedzinie Nauk Ekonomicznych formułuje raport podpisany przez wszystkich członków z zaleceniami odnośnie do kandydatów i przedkłada do Królewskiej Szwedzkiej Akademii Nauk,
• we wrześniu Komitet przekazuje członkom Akademii swoje sprawozdanie wraz z rekomendacjami dotyczącymi ostatecznych kandydatów. Raport jest omawiany na dwóch posiedzeniach Sekcji Nauk Ekonomicznych Akademii.
• na początku października Akademia Nauk wybiera większością głosów laureatów nauk ekonomicznych., których nazwiska są oficjalnie ogłaszane,
• grudzień jest zwieńczeniem procesu wyłaniana laureatów Nagrody Nobla w Dziedzinie Nauk Ekonomicznych. Ceremonia wręczenia nagrody odbywa się 10 grudnia w Sztokholmie, gdzie Laureaci Nagrody Nobla otrzymają Nagrodę Nobla, na którą składa się Medal Nobla i Dyplom oraz dokument potwierdzający wysokość nagrody .
III. Klasyfikacje dorobku laureatów Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii
Ewaluacja dorobku laureatów Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii poddawana była wielorakim klasyfikacjom wynikającym w głównej mierze z rozległości obszarów badawczych oraz często nakładania ich na siebie . Przedstawienie prób klasyfikacji dorobku laureatów Nagrody Nobla w dziedzinie nauk ekonomicznych wymaga prezentacji dotychczasowych laureatów wraz z uzasadnieniem dokonanym przez Królewską Szwedzką Akademię Nauk. Wstępna prezentacja laureatów Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii została podzielona na dwa okresy obejmujące lata 1969-2000 oraz 2001-2018.
W tabeli 1 zostali ujęci laureaci pierwszego analizowanego okresu.
Tabela 1. Laureaci Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii w latach 1969-2000
L.p. | Rok | Wyróżniony | Dziedzina | Osiągnięcia |
1 | 1969 | Ragnar Frisch Jan Tinbergen | Ekonometria | Za rozwój i zastosowanie modeli dynamicznych do analizy procesów ekonomicznych. |
2 | 1970 | Paul Samuelson | Teoria równowagi ogólnej i teoria równowag cząstkowych | Za pracę naukową, poprzez którą rozwinął statyczną i dynamiczną teorię ekonomii i aktywnie przyczynił się do podniesienia poziomu analizy w naukach ekonomicznych. |
3 | 1971 | Simon Kuznets | Wzrost gospodarczy i historia gospodarcza | Za opartą na badaniach empirycznych interpretację wzrostu gospodarczego, która dała nowe i pogłębiła istniejące zrozumienie ekonomiczne struktur społecznych i procesów rozwoju. |
4 | 1972 | John Hicks Kenneth Arrow | Teoria równowagi ogólnej | Za pionierski wkład w ekonomiczną teorię równowagi ogólnej oraz ekonomii dobrobytu. |
5 | 1973 | Wassily Leontief | Analiza nakładów i wyników | Za rozwój metody nakładów i wyników i jej zastosowanie do ważnych problemów ekonomicznych. |
6 | 1974 | Gunnar Myrdal Friedrich Hayek | Makroekonomia i ekonomia instytucjonalna | Za pionierską pracę w dziedzinie teorii pieniądza i wahań gospodarczych oraz za pogłębioną analizę współzależności zjawisk ekonomicznych, społecznych i instytucjonalnych. |
7 | 1975 | Leonid Kantorowicz Tjalling Koopmans | Teoria optymalnej alokacji zasobów | Za wkład w teorię optymalnej alokacji zasobów. |
8 | 1976 | Milton Friedman | Makroekonomia | Za osiągnięcia w dziedzinie analizy konsumpcji, historii i teorii monetarnej oraz za przedstawienie złożoności polityki stabilizacyjnej. |
9 | 1977 | Bertil Ohlin James Meade | Międzynarodowe stosunki gospodarcze | Za przełomowy wkład w teorię handlu międzynarodowego i międzynarodowych przepływów kapitałowych. |
10 | 1978 | Herbert Simon | Badania operacyjne (zarządzanie) | Za pionierskie badania procesów podejmowania decyzji wewnątrz organizacji gospodarczych. |
11 | 1979 | Theodore Schultz Arthur Lewis | Ekonomia rozwoju | Za pionierski wkład w badania rozwoju gospodarczego ze szczególnym uwzględnieniem problemów krajów rozwijających się. |
12 | 1980 | Lawrence Klein | Makroekonometria | Za stworzenie modeli ekonometrycznych i ich zastosowanie do analizy wahań ekonomicznych i polityki ekonomicznej. |
13 | 1981 | James Tobin | Makroekonomia | Za analizę rynków finansowych i ich związków z decyzjami o wydatkach, zatrudnieniem, produkcją i cenami. |
14 | 1982 | George Stigler | Organizacja przemysłu | Za nowatorskie badania nad strukturami przemysłu, funkcjonowaniem rynków oraz przyczynami i skutkami regulacji publicznej. |
15 | 1983 | Gérard Debreu | Teoria równowagi ogólnej | Za wdrożenie do teorii ekonomii nowych metod analitycznych oraz za nowe ścisłe sformułowanie teorii równowagi ogólnej. |
16 | 1984 | Richard Stone | Pomiar produktu narodowego | Za zasadniczy wkład w rozwój systemów rachunku narodowego, a tym samym ogromne usprawnienie podstaw empirycznej analizy ekonomicznej. |
17 | 1985 | Franco Modigliani | Makroekonomia | Za pionierskie analizy oszczędzania i rynków finansowych. |
18 | 1986 | James Buchanan Jr. | Finanse publiczne | Za rozwój kontraktowych i konstytucyjnych podstaw teorii podejmowania decyzji ekonomicznych i politycznych. |
19 | 1987 | Robert M. Solow | Teoria wzrostu gospodarczego | Za wkład w teorię wzrostu gospodarczego. |
20 | 1988 | Maurice Allais | Teoria równowagi ogólnej i teoria równowag cząstkowych | Za pionierski wkład w teorię rynków i efektywnego wykorzystywania zasobów. |
21 | 1989 | Trygve Haavelmo | Ekonometria | Za wyjaśnienie podstaw ekonometrii w oparciu o rachunek prawdopodobieństwa i analizę równoczesnych struktur ekonomicznych. |
22 | 1990 | Harry Markowitz Merton Miller William Sharpe | Ekonomia finansowa | Za pionierskie prace w teorii ekonomii finansowej. |
23 | 1991 | Ronald Coase | Teoria instytucji | Za odkrycie i wyjaśnienie wpływu kosztów transakcyjnych i praw własności na strukturę instytucjonalną i funkcjonowanie gospodarki. |
24 | 1992 | Gary Becker | Mikroekonomia i socjologia ekonomiczna | Za rozszerzenie zakresu analizy mikroekonomicznej na szeroki zakres ludzkich zachowań i interakcji, włączając zachowania pozarynkowe. |
25 | 1993 | Robert Fogel Douglass North
| Historia gospodarcza | Za wkład w odnowę historii gospodarczej poprzez zastosowanie teorii ekonomii i metod ilościowych do objaśnienia zmian gospodarczych i instytucjonalnych. |
26 | 1994 | John Nash Jr John Harsanyi Reinhard Selten | Teoria gier | Za pionierską analizę równowagi w teorii gier niekooperacyjnych. |
27 | 1995 | Robert Lucas Jr. | Makroekonomia | Za rozwój i zastosowanie hipotezy racjonalnych oczekiwań, a tym samym przekształcenie analizy makroekonomicznej i głębsze zrozumienie polityki gospodarczej. |
28 | 1996 | James Mirrlees William Vickrey
| Ekonomia informacji | Za fundamentalny wkład w ekonomiczną teorię bodźców w warunkach asymetrii informacji. |
29 | 1997 | Robert Merton Myron Scholes | Ekonomia finansowa | Za nowatorską metodę wyznaczania wartości instrumentów pochodnych. |
30 | 1998 | Amartya Sen | Ekonomia dobrobytu | Za wkład w ekonomię dobrobytu. |
31 | 1999 | Robert Mundell | Makroekonomia międzynarodowa | Za analizę polityki pieniężnej i fiskalnej w warunkach różnych reżimów kursów wymiany oraz analizę optymalnych obszarów walutowych. |
32 | 2000 | James Heckman Daniel McFadden | Ekonometria | Za prace w dziedzinie mikroekonometrii, za opracowanie teorii i metod stosowanych w empirycznych analizach zachowań indywidualnych. |
Źródło: opracowanie własne na podstawie listy wszystkich laureatów Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii/www.nobelprize.org/prizes/lists/all-prizes-in-economic-sciences/ (dostęp 02.12.18).
W analizowanych okresie wyróżnionych zostało 46 laureatów Nagrody Nobla w dziedzinie nauk ekonomicznych, którym wręczono nagrody na 32 corocznych uroczystościach. Dziesięciokrotnie nagroda została przyznana dwóm laureatom, dwukrotnie trzem laureatom oraz dwudziestokrotnie jednemu laureatowi. Najwięcej nagród przyznano w dziedzinie makroekonomii – dziesięć oraz ekonometrii – trzy. Ponadto uznanie zdobyły prace m.in. z zakresu rozwoju ekonomii oraz teorii równowagi ogólnej czy teorie wzrostu gospodarczego.
Zróżnicowanie obszarów badawczych w naukach ekonomicznych sprawia trudność w dokonaniu kompleksowej klasyfikacji laureatów Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii. Jednakże podjęte zostały próby usystematyzowania dorobku laureatów, których podjął się m.in. A. Lindbeck . O trudnościach związanych z klasyfikacją dorobku laureatów świadczyć może fakt, że Lindbeck zmieniał swoje klasyfikacje. W 1985 roku wyróżnił następujące obszary:
• ogólne podstawy teorii ekonomii – m.in. P. Samuelson,
• teoretyczne prace dotyczące wybranych aspektów lub sektorów gospodarki – m.in.
M. Friedman,
• nowe i skuteczne metody analizy ekonomicznej; ich rozwój i zastosowanie – m.in.
W. Leontief,
• niemal „czyste” badania empiryczne - np. S. Kuznets,
• niesformalizowane, twórcze myślenie - np. G. Myrdal, F. von Hayek.
W 2005 roku Lindbeck zmienił klasyfikację obszarów badawczych laureatów wprowadzając następujące kryteria:
• teoria równowagi ogólnej – np. P. Samuelson,
• makroekonomia – np. M. Friedman,
• mikroekonomia – np. J. Stigler,
• badania interdyscyplinarne – np. G. Becker,
• nowe metody analizy ekonomicznej – np. W. Leontief.
W 2004 roku kolejną klasyfikacje przedstawili H. Vane oraz Ch. Mulhearn przyjmując za kryterium podziału obszary badawcze pokrywające się z tematami wykładów prowadzonych dla studentów ekonomii. W efekcie wyznaczonych zostało jedenaście następujących obszarów/przedmiotów:
• mikroekonomia - m.in. J. Stigler,
• makroekonomia - m.in. M. Friedman,
• ekonomia sektora publicznego - m.in. J. Buchanan,
• finanse - m.in. R. Merton i M. Scholes,
• ekonomika rozwoju - m.in. A. Lewis i T. Schulz,
• międzynarodowe stosunki gospodarcze, m.in. B. Ohlin i J. Meade,
• wzrost gospodarczy - m.in. R. Solow,
• metody badań ekonomicznych - m.in. R. Stone,
• makroekonometria – m.in. L. Klein,
• ekonometria - m.in. J. Heckman i D. McFadden,
• historia gospodarcza - m.in. R. Fogel i D. North.
W 1990 roku ukazała się także polska klasyfikacja dorobku laureatów Nagrody Nobla za lata 1969-1986 zaprezentowana przez J. Nowickiego, który wyróżnił pięć głównych obszarów badawczych. Były to:
• teoria rozwoju społeczno-ekonomicznego - m.in. S. Kuznets, J. Hicks, K. Arrow,
• teoria podziału dochodu narodowego - m.in. T. Koopmans, M. Friedman, M. Debreau,
• teorię międzynarodowych powiązań gospodarczych - m.in. B. Ohlin, J. Meade,
P. Samuelson,
• badania metodologiczne - m.in. R. Frisch, J. Tinbergen, H. Simon, L. Kantorowicz,
• zagadnienia specyficzne - m.in. G. Myrdal, F. i von Hayek, M. Friedman.
Przedstawione powyżej przykłady prób klasyfikacji dorobku laureatów Nagrody Nobla wskazują na trudności w jednoznacznym przyporządkowaniu ich osiągnięć w szeroko rozumianej dziedzinie nauk ekonomicznych. Zakres obszarów badawczych, będących przedmiotem eksploracji ekonomistów jest dużo większy aniżeli wymienione powyżej pięć podstawowych obszarów w dziedzinie nauk ekonomicznych.
IV. Dorobek laureatów Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii XX wieku na przykładzie F. Modigliani’ego i J. Meade’a
Franco Modigliani (1918-2003) urodził się Rzymie, gdzie studiował i uzyskał tytuł doktora prawa w 1939 roku. W latach 1943-1944 prowadził działalność naukową w New School for Social Research w Nowym Jorku uzyskując tytuł doktora nauk społecznych oraz prowadząc wykłady z matematyki, ekonomii i ekonometrii. Kolejnym miejscem jego pracy był Northwestern University w okresie 1952-1960, gdzie był profesorem ekonomii i zarządzania. Od 1962 roku rozpoczął pracę na stanowisku profesora ekonomii w Massachusetts Institute of Technology w Cambridge.
F. Modigliani został laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii w 1985 roku „Za pionierski wkład w analizę oszczędzania i rynków finansowych” (ang. ‘for his pioneering analyses of saving and of financial markets’ , który obejmował wkład m.in. do dwóch teorii: sposobów finansowania przez przedsiębiorstwo swojego rozwoju oraz hipotezy cyklu życia w analizie konsumpcji i oszczędności gospodarstw domowych.
Do lat pięćdziesiątych XX wieku teorie naukowe odnoszące się do wartości rynkowej spółek publicznych bazowały na relacji kapitału obcego i kapitału własnego. Oznaczało to de facto, że struktura kapitału przedsiębiorstwa miała wpływ na wartość spółki. W 1958 roku F. Modigliani wraz z M. Millerem opublikowali artykuł pt. ‘The Cost of Capital, Corporation Finance and the Theory of Investment’ , w którym dowiedli o nieistotności struktury kapitału na wartość przedsiębiorstwa. W swoim modelu wprowadzili założenia odnośnie do rynku, do których należały m.in.: istnienie doskonałego rynku papierów wartościowych, gromadzenie kapitałów korporacji wyłącznie w postaci akcji i obligacji, podział spółek na klasy ryzyka. Na tak skonstruowanym rynku cena akcji jest zmienna i zależy od oczekiwań inwestora w przyszłości. Natomiast cena obligacji kształtuje się na takim poziomie, że każdy dolar zainwestowany przynosi jednakowy dochód bez względu na to, jakie jest oprocentowanie nominalne. Zatem wartość rynkowa przedsiębiorstwa równa się cenie jego papierów wartościowych w postaci akcji i obligacji, które z kolei zależą od oczekiwań inwestorów odnośnie do przyszłych zysków spółki. Oznacza to, że wartość rynkowa przedsiębiorstwa nie zależy od struktury kapitału, a zależna jest od wielkości przyszłego strumienia dochodu spółki oraz klasy ryzyka przedsiębiorstwa.
Główną osią hipotezy cyklu życia było założenie, że ludzie planują swoją konsumpcję w perspektywie całego swojego życia. Oznacza to, że użyteczność konsumpcji nie zależy jedynie od posiadanych obecnie aktywów i bieżącej konsumpcji, lecz wpływa na nią również planowana konsumpcja w przyszłości. Teoria cyklu życia zakłada, że:
• konsument dąży do utrzymania pewnego standardu – poziomu wydatków – w okresie całego życia,
• nikt nie dziedziczy majątku bądź każdy otrzymuje tyle, ile zostawia po sobie,
• konsument potrafi przewidywać swe przyszłe dochody oraz okres pracy,
• horyzontem planu jest cały okres życia badanego podmiotu,
• wartość zysków z majątku jest stała,
• rynek jest doskonały,
• społeczeństwo jest podzielone na grupy, z których każdą charakteryzuje różna suma dochodów w zależności od wieku.
Tak skonstruowane założenia teorii cyklu życia umożliwiły w oparciu o przeprowadzone badania empiryczne na sformułowanie następujących wniosków:
• młode osoby w przewidywaniu wzrostu dochodów wydają więcej niż z w danej chwili zarabiają,
• w szacunku przyszłych dochodów z pracy odrzuca się założenie o ich stałości lub stałym trendzie – ocenę przyszłych dochodów opiera się na zmodyfikowanych bieżących zarobkach, z uwzględnieniem sytuacji na rynku pracy,
• z wiekiem i ze wzrostem zarobków relacja między dochodem a wydatkami zmienia się,
• w związku z oczekiwaniem obniżenia dochodów w wieku emerytalnym następuje oszczędzanie części bieżących dochodów,
• cały okres aktywnego życia zawodowego charakteryzuje dodatnie saldo oszczędności,
• okres życia w czasie emerytury charakteryzuje ujemne saldo oszczędności.
Teoria cyklu życia spotkała się z krytyką społeczną. Zarzucano jej zbytnie uproszczenia wynikające z tego, że każdy korzysta w ciągi swojego życia tylko z tego co zarobi. Jednakże teoria ta wskazuje również na inne zależności. Przykładem może być podkreślenie kapitału w postaci wychowania i wykształcenia, który jest dziedziczony i ma postać niematerialną. Pomimo krytyki teorii cyklu życia i mankamentów związanych z precyzyjnym ustaleniem dochodów i poziomu konsumpcji konsumentów wartość poznawcza teorii jest niekwestionowana w świecie nauki.
James Edward Meade (1907-1995) urodził się w Swanage w Wielkiej Brytanii, Studiował na Uniwersytecie w Oxfordzie, gdzie uzyskał tytuł magistra w 1931 roku. W latach 1947-57 był profesorem ekonomii w London School of Economics w zakresie handlu międzynarodowego, gdzie zajmował się teorią ekonomii oraz zależnościami występującymi pomiędzy różnymi zakresami teorii w odniesieniu do ich aplikacyjnego charakteru w polityce gospodarczej.
W 1997 roku Szwedzka Akademia nauk przyznała J. Meade’owi Nagrodę Nobla, wspólnie z B. Ohlinem, za wkład do teorii handlu międzynarodowego i międzynarodowych przepływów kapitałowych. Meade w swojej pracy pt. „Teoria międzynarodowej polityki ekonomicznej” (ang. The Theory of International Economic Policy) . Meade przedstawił wyniki swoich prac opisujących zależności zachodzące pomiędzy polityką ekonomiczną i handlem zagranicznym a w szczególności związki polityki antycyklicznej w gospodarce otwartej silnie uzależnionej od handlu zagranicznego. W swojej analizie określał warunki, jakie musza być spełnione w celu osiągnięcia jednoczesnej równowagi wewnętrznej i zewnętrznej. Wkład badań Meade’a do uwarunkowań gospodarczych stał się istotny w związku z postępującym umiędzynarodowieniem procesów gospodarczych. Zastosowanie znalazła problematyka poruszana w pracach Meade’a w zakresie alokacji zasobów, cykli koniunkturalnych oraz podziale dochodów poszczególnych krajów w międzynarodowych procesach gospodarczych.
J. Meade zajmował się w swoich badaniach również problematyką bezrobocia. Poddał analizie stan bezrobocia lat 90. XX wieku oraz lat 30. XX wieku. Za główny powód bezrobocia uznawał niewystarczający popyt i wskazywał na konkretne działania w zakresie polityki ekonomicznej w celu utrzymania go na wymaganym poziomie. Meade uważał, że kontrolowanie inflacji, jako narzędzia polityki makroekonomicznej, doprowadziło do wysokiego poziomu bezrobocia i nierówności społecznych .
Meade przekazał otrzymaną Nagrodę Nobla w połowie funduszowi biblioteki London School of Economics, natomiast drugą połowa nagrody trafiła do Biblioteki Marshall’a.
V. Klasyfikacja dorobku laureatów Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii w latach 2001-2018
Druga część klasyfikacji obejmującej dorobek laureatów Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii w XXI wieku została zaprezentowana w tabeli 2.
Tabela 2. Laureaci Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii w latach 2001-2018
Źródło: opracowanie własne na podstawie listy wszystkich laureatów Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii/www.nobelprize.org/prizes/lists/all-prizes-in-economic-sciences/ (dostęp 02.12.18).
Mając na uwadze szerokie spektrum dorobku laureatów Nagrody Nobla XXI wieku wyróżnić można wybrane prace mające istotne znaczenie dla osiągnięć naukowych, do których należą m.in.:
• prace Kydland’a i Prescott’a nad wybranymi aspektami teorii równowagi cyklu koniunkturalnego Lucasa (laureat z 1995 roku) zaowocowały opracowaniem nowej teorii równowagi cyklu koniunkturalnego. Ugruntowało to pozycję ekonomii klasycznej, jako wiodącą szkołę we współczesnej ekonomii ,
• dorobek Akerlof’a, Krugman’a, Spence’a, Phelps’a oraz Stiglitz’a w nurcie nowej ekonomii keynesowskiej, która wniosła nowe elementy teoriopoznawcze obejmujące m.in. cykle i kryzysy gospodarcze oraz zagadnienia związane z asymetrią informacji, niedoskonałościami rynku, jak również aktywnej roli państwa w gospodarce ,
• obserwacje Maskin’a, Hurwicza i Myerson’a w zakresie wahań koniunkturalnych i ich związku z funkcjonowaniem rynków finansowych. Rozprzestrzenianie się negatywnych skutków m.in. Wielkiego Kryzysu z 1929 roku czy kryzysu subprime market w Stanach Zjednoczonych z 2007 roku zakłócały prawidłowe funkcjonowanie światowego systemu finansowego ,
• osiągnięcia Williamson’a pozwoliły na podniesienie rangi ekonomii instytucjonalnej i włączenie jej do ekonomii głównego nurtu ,
• wyniki prac Diamond’a, Mortensen’a i Pissarides’a w zakresie rozwinięcia teorii poszukiwania i dopasowywania się z lat sześćdziesiątych XX wieku we współczesnej myśli ekonomicznej, które znalazły zastosowanie do analizy rynku pracy ,
• uwzględnienie przez Thaler’a realistycznych założeń psychologicznych analizach związanych z podejmowaniem decyzji ekonomicznych stały się kamieniem milowym w rozumieniu mechanizmów kształtujących indywidualne decyzje człowieka i ich relacje z funkcjonowaniem rynków.
VI. Dorobek laureatów Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii XXI wieku na przykładzie
E. Phelps’a i O. Wiliamson’a
W XXI wieku uhonorowanych zostało trzydziestu pięciu laureatów Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii podczas osiemnastu prestiżowych ceremonii. Tylko pięciu laureatów odebrało nagrodę w pojedynkę, do których należeli: Edmund Phelps (2006), Paul Krugman (2008), Jean Tirole (2014), Angus Deaton (2015) oraz Richard Thaler (2017). Pozostali laureaci odbierali nagrody w zespołach dwu- i trzyosobowych. Do prezentacji swojego dorobku naukowego z tak szerokiego spektrum wytypowano dwóch laureatów: E. Phelps’a i O. Williamson’a.
Edmund Phelps urodził się 26 lipca 1933 roku w Evaston w Stanach Zjednoczonych. Uzyskał stopień doktora ekonomii na Yale University w 1959 roku. Pracował na stanowisku profesora w wielu uniwersytetach, do których należały m. in.: uniwersytet w Nowym Jorku, Pensylwanii oraz Massachusetts Institute of Technology. Od 1971 roku rozpoczął pracę w Columbia University.
W 2006 roku E. Phelps został uhonorowany Nagrodą Nobla w dziedzinie nauk ekonomicznych za swój wkład w „analizę zależności międzyokresowych w polityce makroekonomicznej”. W swoich badaniach zajmował się zależnościami występującymi pomiędzy inflacją i poziomem stopy bezrobocia w gospodarce. Dotychczasowe badania dowodziły, że ujemna korelacja pomiędzy inflacją a bezrobociem obrazuje krzywa Phillips’a. Zgodnie z nią można uzyskać w wyniku polityki ekonomicznej albo niski poziom bezrobocia albo niski poziom inflacji. Oznacza to, że w zwiększenie popytu krajowego w wyniku polityki fiskalnej lub monetarnej wpływa na zmniejszenie poziomu bezrobocia. Krzywa Phillips’a pokazuje, że obniżenie poziomu bezrobocia jest możliwe, jednakże towarzyszyć temu będzie jednoczesny wzrost inflacji. Natomiast Phelps argumentował, że inflacja nie zależy wyłącznie od zmiany stopy bezrobocia ale również od oczekiwań przedsiębiorstw i pracowników odnośnie do wzrostu płac i cen w danym kraju formułując nowy model oparty na krzywej Phillips’a, tzw. zmodyfikowana krzywa Phillips’a, uwzględniający jednakże oczekiwaną stopę inflacji. Nowatorski sposób prezentacji kompromisu pomiędzy inflacją i bezrobociem zmienił dotychczasowe postrzeganie tego zagadnienia w horyzoncie krótkookresowym na rzecz wymiaru długookresowego.
Oliver Eaton Williamson urodził się w Superior w stanie Wisconsin w Stanach Zjednoczonych. W 1955 roku otrzymał tytuł licencjata ekonomii w Massachusetts Institute of Technology. W 1960 roku uzyskała tytuł magistra ekonomii w Stanford University a stopień doktora nauk ekonomicznych otrzymał w Carnagie-Mellon University w 1965 roku.
O. Williamson otrzymał Nagrodę Nobla w 2009 roku „za analizy z zakresu zarzadzania ekonomicznego, a w szczególności dotyczące granic przedsiębiorstw” składające się na teorię rozwiązywania konfliktów korporacyjnych. Noblista odkrył, że umiejętność przedsiębiorstw do rozwiązywania problemów wewnątrz spółki zależy od charakterystyki jej aktywów będących przedmiotem obrotu pomiędzy przedsiębiorstwami. Przewaga zawierania transakcji i rozwiazywania konfliktów wewnątrz firmy, a nie na rynku kapitałowym, występuje, gdy odnoszą się one do transakcji złożonych i przyjmujących szczególną postać między przedsiębiorstwami (ang. relations-specific). Specyfika relacji może polegać na konieczności dokonania nowych inwestycji, które mogą mieć zastosowanie jedynie w przypadku transakcji między przedsiębiorstwami. Brak występowania opisanych warunków, tzn. pojawienia się sytuacji, gdy złożoność transakcji i związana z nią niepewność jej zakończenia jest duża, bardziej opłacalne może okazać się rozwiązanie poza firmą, czyli na rynku kapitałowym.
W swoich badaniach zajmował się istotą kosztów transakcyjnych (ang. transaction cost) oznaczających wszystkie konieczne do poniesienia wydatki związane z umowami zawieranymi przez przedsiębiorstwa. Wyróżnił trzy rodzaje kosztów transakcyjnych: koszt poszukiwania informacji, koszt zarządzania i zawarcia transakcji oraz koszt kontroli. Zgodnie z założeniem koszty transakcyjne nie zawierają kosztów wytworzenia towaru oraz kosztów transportu. Ze względu na dominujący udział kosztów transakcyjnych we współczesnej gospodarce zagadnienie kosztów transakcyjnych stanowi ważną pozycję w ekonomii. Koszty transakcyjne stanowią znaczące źródła przychodów, zwłaszcza w gospodarkach rozwiniętych, których beneficjentami są instytucje finansowe, prawnicy czy firmy pośredniczące. Im bardziej rozwinięta gospodarka, tym wyższy jest poziom kosztów transakcyjnych.
Według Williamson’a wysokość kosztów transakcyjnych zależna jest od kilku czynników obejmujących m.in.: częstotliwość zawierania transakcji, towarzysząca im niepewność, ograniczona racjonalność postepowania podmiotów ekonomicznych oraz ludzki oportunizm. Noblista dowodzi, że przyczyną powstawania struktur pionowych w gospodarce jest poziom kosztów transakcyjnych a konieczność ich oszczędzania wymusza na menedżerach łączenie małych przedsiębiorstw w duże grupy kapitałowe. W efekcie tego można stwierdzić, że wielkość kosztów transakcyjnych wyznacza maksymalną wielkość przedsiębiorstwa .
VII. Aplikacyjny charakter dorobku ekonomicznych noblistów
Znamienną cechą opracowań traktujących o aplikacyjnym charakterze dorobku laureatów Nagrody Nobla jest trudność ich ogólnej ewaluacji. Niewątpliwie składa się na to szerokie spektrum prowadzonych badań w dziedzinie ekonomii, które obejmuje wiele pokrewnych obszarów, z czego wynika również problem z klasyfikacją dorobku ekonomicznych noblistów. Pomimo tych trudności, poniżej podjęto próbę syntetycznej odpowiedzi na pytanie: czego nas uczą ekonomiczni nobliści.
Po pierwsze, zdobywcy Nagrody Nobla w dziedzinie nauk ekonomicznych, którzy zostali nią uhonorowani w latach 1969-2018, objęli badaniami szerokie spektrum ekonomii sklasyfikowanej w różnorodnych dziedzinach odgrywających ważną rolę w funkcjonowaniu gospodarki. Prestiżowa Nagroda Nobla jest uznaniem jej laureatów przez świat nauki za wybitnych jej przedstawicieli, którzy w oparciu o swoje badania wskazują jednocześnie kierunki dalszych badań i rozwoju ekonomii. Ma to niewątpliwie wpływ na lepsze rozumienie istniejących mechanizmów i zależności w poszczególnych gospodarkach krajowych, jak również ich powiązań w gospodarce światowej.
Po drugie, prestiżowa Nagroda Nobla przyznawana jest laureatom legitymującym się wyróżniającym dorobkiem naukowym w danej dziedzinie, która uznawana jest przez świat nauki jako reprezentację światowej myśli ekonomicznej wyznaczającej nowe nurty badawcze, obok już istniejących, jak na przykład uwzględnienie aspektów behawioralnych w finansach.
Po trzecie, laureaci nagrody Nobla w dziedzinie nauk ekonomicznych pracują jako wykładowcy na uniwersytetach, co sprzyja przekazywaniu ich osiągnięć naukowych pracownikom naukowym oraz studentom. Upowszechnianie w ten sposób zdobyczy naukowych przyczynia się do ich wykorzystywania zarówno w pracy naukowej, jak na przykład szeroko cytowane założenia modelu F. Modiglianiego odnoszącego się do nieistotności struktury kapitału przedsiębiorstwa na jego wartość, jak również na jego kanwie praktyczne zastosowanie służące wycenie spółek publicznych.
Po czwarte, nowa architektura świata powstała latach czterdziestych XX wieku obejmująca nowy układ geopolityczny postawiła w centrum zainteresowania nauk ekonomicznych m.in. takie zagadnienia jak ubóstwo w krajach rozwijających się, bariery rozwoju czy rażące dysproporcje przeciętnego dochodu na mieszkańca w różnych częściach świata. Opisaniu rzeczywistości, jej mechanizmów działania i wreszcie wyciągnięciu wniosków mogących służyć za wskazówki dla elit rządzących podjęli się ekonomiści reprezentujący m.in. ekonomię rozwoju czy ekonomię międzynarodową. Zdobycie Nagrody Nobla w tych dziedzinach niewątpliwie wzmocniło jej laureatów w propagowaniu i nagłośnieniu tak ważkich problemów we współczesnym świecie.
Po piąte, przykładem praktycznych instrumentów polityki dla rządu w zakresie stabilizacji gospodarczej związanej z podziałem dochodu narodowego oraz poziomem konsumpcji i dobrobytu jest ilościowa teoria pieniądza M. Friedmana (1976). Friedman w swej teorii opisuje bezrobocie i inflację, które opóźniają wzrost gospodarczy i powodują destabilizację finansową wskazując jednocześnie na działania umożliwiające osiągnięcie równowagi.
Po szóste, zdiagnozowanie zależności pomiędzy krajami rozwijającymi się i gospodarkami uprzemysłowionymi przez Myrdal’a (1974) i A. Lewis’a pozwoliło na podejmowanie prób w skali międzynarodowej mających na celu wypracowanie środków zaradczych przeciwko eksploatacji krajów rozwijających się. Nobliści zwrócili uwagę na niekorzystne kształtowanie się cen towarów eksportowanych przez kraje rozwijające się do cen towarów importowanych przez te kraje oraz nieproporcjonalny do potrzeb tych krajów napływ myśli technicznej, przy jednoczesnym odpływie wysoko wykwalifikowanej części społeczeństwa, co skutkuje pogłębianiem się różnic pomiędzy dwoma światami. W efekcie struktura eksportu krajów rozwijających się obejmuje podstawowe surowce do krajów charakteryzujących się wysokim stopniem rozwoju gospodarczego. Jednakże występujące cyklicznie okresy dekoniunktury w tych krajach skutkują pogorszeniem warunków wymiany handlowej wyrażającej się w mniejszych przychodach krajów rozwijających się z eksportu oraz zmniejszeniem importu.
Po siódme, postawienie w centrum zainteresowania badań człowieka i jego potrzeb uwzględnianego w nowym nurcie badawczym – ekonomiki kształcenia. Koncepcja
T. Schultz’a (1979) kapitału ludzkiego wpłynęła na zmianę dotychczasowego postrzegania wykształcenia jako przynależnego tylko elitom społecznym. Wykształcenie we współczesnym świecie staje się koniecznością dla prawidłowego funkcjonowania, które zależne jest od stopnia rozwoju danej gospodarki.
Po ósme, kolejne podejście do człowieka w relatywnie nowym nurcie ekonomii behawioralnej reprezentowanej m.in. przez D. Kahneman’a odchodzące od koncepcji homo economicus na rzecz uznania człowieka za istotę zdolną do świadomego rejestrowania napływających do niej informacji. Teoria Kahneman’a, nie odnosi się do wszelkich impulsów z jakimi się człowiek spotyka, natomiast wyróżnia pięć podstawowych założeń opisujących ludzkie zachowania, w których ludzie:
• podejmują decyzje kierując się różnymi wartościami a nie tylko maksymalizacją zysku,
• reagują różnie w obecności pieniądza - inaczej odnoszą się do dania prezentu w gotówce czy przedmiotu w takiej samej cenie,
• są irracjonalni jako inwestorzy finansowi - nadmierną wagę przywiązują do wydarzeń nowych jednocześnie ignorując zdarzenia dawniejsze, nie są w stanie kalkulować ryzyka,
• w swoich postepowaniach kierują się starych zwyczajów – nie analizują swoich błędów,
• częściej naśladują innych niż dokonują własnych wyborów.
Badania noblisty nad naturą człowieka pozwoliły na odejście od dominującej w ekonomii klasycznej hipotezy „człowieka ekonomicznego” podejmującego racjonalne decyzje na rzecz pełniejsze obrazu uwarunkowań zachowań ludzkich i w efekcie zwiększenia świadomości odnośnie do podejmowania decyzji w życiu codziennym.
Po dziewiąte, dzięki Nagrodzie Nobla, którą otrzymał Richard Thaler w 2017 roku za swój wkład w rozwój ekonomii behawioralnej, została ona uznana częścią głównego nurtu ekonomii, wpływając również na sferę polityki publicznej. W swoich pracach Thaler opisał, że człowiek często nie chce dokonywać wyboru i jednocześnie wstrzymując się od podjęcia decyzji automatycznie zgadza się na opcję domyślną. Przykładem zastosowania odkrytego mechanizmu postępowania może być wzrost liczby przeszczepów organów w krajach, w których zezwolono na dokonywanie takich zabiegów, jednakże pod warunkiem, że zmarła osoba nie wyraziła sprzeciwu odnośnie do oddania swoich organów potrzebującym. Nie odnotowano takiego wzrostu liczby przeszczepów organów w tych krajach, w których wolno było dokonywać zabieg tylko od tych osób, które wyraziły na przeszczep pisemną zgodę.
BIBLIOGRAFIA
1. Czaja S., Blaski i cienie Nagrody Nobla, I-BiS Usługi Komputerowe, Wrocław 2002.
2. Jasiński L., Nobel z ekonomii 1969-2016. Poglądy laureatów w zarysie, Key Text, Warszawa 2017.
3. Kłobukowska J., Laureaci nagrody Nobla w dziedzinie nauk ekonomicznych. Historia i wkład laureatów do współczesnej myśli ekonomicznej, Optimum. Studia Ekonomiczne nr 4 (64), 2013.
4. Korona R., Suchnicki J., Franco Modigliani, Nagroda Nobla w 1985 roku [w:] Z. Matkowski (red.), Laureaci Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii 1969-1986, Monografie i opracowania, Szkoła Główna Planowania i Statystyki, Warszawa 1990.
5. Meade J.E., The Theory of International Economic Policy: I. The Balance of Payments, London-New York 1951, II. Trade and Welfare, London-New York 1955.
6. Misala J., Historia Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii oraz zasady jej przyznawania, [w:] Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii 1969-2009, J. Misala (red. nauk.), Politechnika Radomska, Radom 2011.
7. Misztal P., Poglądy poszczególnych laureatów i ich wkład w rozwój współczesnej myśli ekonomicznej, 1985 Franco Modigliani, [w:] Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii 1969-2009, J. Misala (red. nauk.), Politechnika Radomska, Radom 2011.
8. Misztal P., Poglądy poszczególnych laureatów i ich wkład w rozwój współczesnej myśli ekonomicznej, 2006 Edmund S. Phelps, [w:] Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii 1969-2009, J. Misala (red. nauk.), Politechnika Radomska, Radom 2011.
9. Modigliani F., Miller M., The Cost of Capital, Corporation Finance and the Theory of Investment, ‘American Economic Review’, 1958.
10. Nowicki J., Próba systematyzacji wkładu laureatów nagrody Nobla, [w:] Laureaci Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii, Z. Matkowski (red. nauk.) Szkoła Główna Planowania i Statystyki, Warszawa 1990.
11. Odelberg W., Les Prix Nobel. The Nobel Prizes 1985, Nobel Foundation, Stockholm, 1986.
12. Parkoła A., Meade J.E., Nagroda Nobla w 1997 roku (wspólnie z B. Ohlinem), [w:] Z. Matkowski (red.), Laureaci Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii 1969-1986, Monografie i opracowania, Szkoła Główna Planowania i Statystyki, Warszawa 1990.
13. Ratajczak M., Popularność ekonomii instytucjonalnej. Moda czy trwała zmiana?, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Zeszyty Naukowe, nr 9, Kraków 2011.
14. Siek E., Poglądy poszczególnych laureatów i ich wkład w rozwój współczesnej myśli ekonomicznej, 1977 James Edward Meade, [w:] Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii 1969-2009, J. Misala (red. nauk.), Politechnika Radomska, Radom 2011.
15. Siekierski J., Nobliści w dziedzinie ekonomii o cyklach i kryzysach gospodarczych, Zeszyty Naukowe Małopolskiej Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Tarnowie, Tarnów 2010.
Strony internetowe
1. www.forbes.pl,
2. www.nobelprize.org,
3. www.riksbank.se.