RIO przedstawiła obszerne wyjaśnienia dotyczące możliwości przyjmowania wpłat na konto gminy pieniędzy z przeznaczeniem na pomoc dla ukraińskich uchodźców, a następnie wydatkowania ich na konkretne cele.

Na problem zwróciła uwagę jedna z pomorskich gmin, która pod koniec lutego umożliwiła mieszkańcom dokonywanie na rachunek bankowy gminy wpłat z dopiskiem „Pomoc Ukrainie”. Gmina zaznaczyła, że taka inicjatywa stanowi wyjście naprzeciw oczekiwaniom mieszkańców gminy, którzy postrzegają gminę jako wiarygodnego, zaufanego i pewnego organizatora takiej pomocy. 

We wniosku do RIO gmina wyjaśniła, że zebrane w ten sposób środki zostaną wprowadzone do budżetu gminy, a następnie posłużą zarówno obywatelom Ukrainy przebywającym w okupowanym kraju, jak i uchodźcom, którzy mogą dotrzeć na teren gminy. Samorząd rozważa też wydatkowanie zebranych środków m.in. na zakup produktów i środków oraz przekazanie ich bezpośrednio uchodźcom bądź organizacjom zajmującym się przekazywaniem pomocy rzeczowej uchodźcom, a także na pomoc rzeczową uchodźcom, którzy mogą dotrzeć i przebywać na terenie gminy. Środki te mają też być przeznaczone na pomoc rzeczową dla uchodźców przekazaną innym jednostkom samorządu terytorialnego.

Czy gmina może przyjmować wpłaty na konto na rzecz uchodźców? 

W odpowiedzi RIO zwróciła uwagę, że środki wpłacone na rachunek budżetu gminy tytułem „Pomoc Ukrainie”, stanowią darowiznę na rzecz gminy, która jest źródłem dochodu gminy w rozumieniu art. 4 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (tekst jednolity: Dz. U. z 2021 r. poz. 1672). 

Zdaniem Izby tego typu darowizna jest darowizną pieniężną, w ramach której darczyńca chce nałożyć na gminę określone polecenie, które będzie skutkowało wydatkami budżetu, które z kolei muszą służyć realizacji zadań publicznych gminy, co wymagane jest przepisem art. 216 ust. 2 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (tekst jednolity: Dz.U. z 2021 r. poz. 305 ze z późn. zm.). 

KR RIO: środki z rezerwy na zarządzanie kryzysowe JST mogą przeznaczyć na kryzys uchodźczy 

RIO przypomniała jednocześnie, że w katalogu zadań własnych gminy (będących zadaniami publicznymi), wymienia się zadania z zakresu pomocy społecznej, wśród których są m.in. świadczenia dla cudzoziemców, którzy zamieszkują lub przebywają na terytorium RP na podstawie: zezwolenia na pobyt stały, zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej, zezwolenia na pobyt czasowy udzielonego w związku z okolicznością, o której mowa w art. 159 ust. 1 pkt 1 lit. c lub d lub w art. 186 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach (Dz.U. z 2018 r. poz. 2094 i 2399 oraz z 2019 r. poz. 577 i 622), lub w związku z uzyskaniem w Rzeczypospolitej Polskiej statusu uchodźcy lub ochrony uzupełniającej, albo przebywających w Polsce w związku z uzyskaniem zgody na pobyt ze względów humanitarnych lub zgody na pobyt tolerowany – w formie schronienia, posiłku, niezbędnego ubrania oraz zasiłku celowego.

Dlatego, jak zaznaczyła RIO, „zakres i rodzaj pomocy udzielanej cudzoziemcom wyznacza wyżej powołana ustawa o pomocy społecznej, zaś pomoc ta jest zależna od tego, na jakiej podstawie cudzoziemiec zamieszkuje bądź przebywa na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej”. Izba dodała, że w przypadku cudzoziemców przebywających na terytorium RP w związku z uzyskaniem zgody na pobyt ze względów humanitarnych lub zgody na pobyt tolerowany, pomoc ta może przybrać wyłącznie formę schronienia, posiłku, niezbędnego ubrania oraz zasiłku celowego, co wprost wynika z wyżej powołanego przepisu art. 5 pkt 2 lit. b tej ustawy. 

„Korelacja wyżej powołanych przepisów prowadzi zatem do wniosku, że realizacja polecenia darczyńcy („pomoc dla Ukrainy”), o ile nastąpi zgodnie z przepisami ustawy o pomocy społecznej, będzie mieścić się w katalogu zadań publicznych (własnych) gminy, w konsekwencji zatem gmina będzie uprawniona do przyjęcia darowizny pieniężnej, z jaką darczyńca wiąże wykonanie polecenia i będzie mogła wprowadzić ją do budżetu gminy jako źródło dochodów” – czytamy wyjaśnieniach RIO. 

RIO zaznaczyła przy tym, że dopuszczalność finansowania zadań publicznych ze środków pochodzących z darowizn wymaga analizy konkretnego przypadku. 

Jak klasyfikować darowizny na rzecz uchodźców? 

W ocenie gdańskiej RIO dochody pochodzące z darowizny powinny zostać ujęte w dziale 852 - Pomoc społeczna, rozdział 85295 - Pozostała działalność.

Izba zastrzegła przy tym, że błędne jest klasyfikowanie tych środków w rozdziale 85231 – Pomoc dla cudzoziemców, „bowiem w rozdziale tym ujmuje się m.in. wydatki (a nie dochody) na pomoc dla cudzoziemców, o których mowa w art. 5 pkt 2 lit. b i art. 5a ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, oraz dla cudzoziemców posiadających status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą, o których mowa w art. 51 pkt 2 lit. a tej ustawy, a także wydatki na pomoc socjalną dla cudzoziemców ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy w Rzeczypospolitej Polskiej”.

Przekazanie środków innym JST na pomoc rzeczową dla uchodźców 

RIO przypomniała, że przepisy ustawy o samorządzie gminnym regulują współdziałanie jednostek samorządu terytorialnego i udzielanie sobie wzajemnej pomocy. Wskazuje na to wprost art. 10 ust. 2 tej ustawy, zgodnie z którym gminy, związki międzygminne oraz stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego mogą sobie wzajemnie bądź innym jednostkom samorządu terytorialnego udzielać pomocy, w tym pomocy finansowej. 

Izba zwróciła uwagę, że przepis ten dotyczy jednak zadań publicznych. Chodzi więc o zadania własne, o których stanowi art. 7 ustawy o samorządzie gminnym, jak również zadania zlecone (art. 8 tej ustawy). 

W ocenie RIO pomoc rzeczowa, jakiej można udzielić na podstawie ww. przepisu, należy rozumieć szeroko. „Może być to więc pomoc udzielona również w sposób niesformalizowany w sytuacjach wymagających np. udzielenia informacji, pomocy technicznej czy wręcz pomocy fizycznej w sytuacjach nadzwyczajnych. Tak rozumiana pomoc może mieć charakter wzajemny lub jednostronny” – czytamy w wyjaśnieniach. 

Jak zaznaczyła Izba, istotne jest, by w uchwale o udzieleniu pomocy rzeczowej organ stanowiący precyzyjnie określił podmiot, cel, formę i zakres udzielanej pomocy oraz – o ile jest to uzasadnione – określił kwotę wydatków przeznaczanych na ten cel, dając podstawę do zaplanowania w budżecie odpowiednich środków. Powyższe stanowi podstawę do zawarcia umowy w sprawie udzielenia pomocy rzeczowej. 

Jak zaznaczyła RIO, z powołanego przepisu art. 10 ust. 2 ustawy o samorządzie gminnym wprost wynika, że pomoc udzielana na jego podstawie może przybrać również formę pomocy finansowej. 

W wyjaśnieniach wskazano jednak, że udzielenie takiej pomocy musi zostać poprzedzone podjęciem przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego udzielającej pomocy odpowiedniej uchwały, która określi odbiorcę pomocy, kwotę pomocy i przeznaczenie wydatkowania środków przekazywanych innej jednostce samorządu terytorialnego w formie dotacji celowej, co następnie pozwoli na ujęcie w budżecie odpowiednich kwot wydatków na ten cel. 

Pomoc poprzez organizacje pozarządowe

RIO wskazała, że ustawa o finansach publicznych przewiduje również możliwość współpracy jednostek samorządu terytorialnego z organizacjami pozarządowymi. 

Izba wyjaśniła, że przepis art. 221 ustawy o finansach publicznych wytycza dwie ścieżki zlecania zadań i udzielania dotacji celowych podmiotom niezaliczanym do sektora finansów publicznych i niedziałającym w celu osiągnięcia zysku. 

O pierwszej z nich mówi art. 221 ust. 2 tej ustawy. Na jego podstawie zlecanie zadań i udzielanie dotacji następuje zgodnie z przepisami ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie (tekst jednolity: Dz. U. z 2020 r. poz. 1057 z późn. zm.). W takim przypadku dotacja udzielana jest na cele wskazane w art. 4 tej ustawy (w tym na cele z zakresu pomocy społecznej). 

Druga możliwość polega na zlecaniu do realizacji zadań innych niż określone w ustawie o działalności pożytku publicznego i wolontariacie. Wówczas na mocy art. 221 ust. 4 ustawy o finansach publicznych tryb postępowania o udzielenie dotacji na zadania inne niż określone w ustawie o działalności pożytku publicznego i wolontariacie, sposób jej rozliczania oraz sposób kontroli wykonywania zleconego zadania określa, w drodze uchwały, organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego, mając na uwadze zapewnienie jawności postępowania o udzielenie dotacji i jej rozliczenia. 

„Z powyższego zatem wynika, że współpraca z podmiotami, o których mowa w ustawie o działalności pożytku publicznego i wolontariacie oraz finansowanie tej współpracy ma dużo bardziej sformalizowany charakter, niż udzielenie pomocy (rzeczowej lub finansowej) innym jednostkom samorządu terytorialnego” – wyjaśniła Izba. 

Zbiórki publiczne

RIO odniosła się też do zbierania ofiar w gotówce lub w naturze (a zatem z wyłączeniem formy bezgotówkowej, tj. w formie przelewu na rachunek bankowy) w miejscu publicznym na określony, zgodny z prawem cel pozostający w sferze zadań publicznych. 

Izba zwróciła uwagę, że reguluje to ustawa z dnia 16 września 2020 r. o zasadach prowadzenia zbiórek publicznych, która określa m.in. katalog podmiotów uprawnionych do prowadzenia zbiórki publicznej. 

RIO zaznaczyła, że katalog ten nie jest katalogiem zamkniętym i nie obejmuje swoim zakresem podmiotowym jednostek samorządu terytorialnego. 

Izba zwróciła jednak uwagę, że w pkt 3 art. 3 ww. ustawy dopuszczono prowadzenie zbiórki publicznej przez podmiot, jakim jest komitet społeczny, który mogą powołać aktem założycielskim co najmniej 3 osoby fizyczne posiadające pełną zdolność do czynności prawnych oraz niekarane za popełnienie przestępstwa przeciwko wiarygodności dokumentów, mieniu, obrotowi gospodarczemu, obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi lub za przestępstwo skarbowe. 

W ocenie Izby nie ma przeszkód prawnych, aby w skład takiego komitetu wchodzili przykładowo przedstawiciele organów gminy lub pracownicy urzędu gminy (działające jako osoby „prywatne”), o ile spełniają powyżej wskazane wymogi. 

W dalszej kolejności RIO zaznaczyła, że warunkiem dopuszczalności prowadzenia zbiórki publicznej jest jej uprzednie zgłoszenie przez organizatora zbiórki i zamieszczenie informacji o zgłoszeniu przez ministra właściwego do spraw administracji publicznej na ogólnopolskim elektronicznym portalu zbiórek publicznych zwanym dalej „portalem zbiórek publicznych” (art. 5 ust. 1 ustawy o zasadach prowadzenia zbiórek publicznych). 

Formy dokonania zgłoszeń, elementy, jakie powinno zawierać zgłoszenie, oraz wymogi, które powinien spełniać akt założycielski komitetu społecznego określają przepisy art. 6 i n. ww. ustawy. 

Uzupełniająco RIO wskazała, że ww. ustawa w jej art. 17 i in. określiła ciążące na organizatorze zbiórki obowiązki o charakterze sprawozdawczym. Jak już powyżej wskazano ustawodawca zrezygnował z uwzględniania w katalogu podmiotów uprawnionych do prowadzenia zbiórki publicznej jednostek samorządu terytorialnego. Z wyżej powołanych względów koniecznym jest w tym celu zawiązanie komitetu społecznego na zasadach określonych w tej ustawie i dokonanie odpowiedniego zgłoszenia.

mp/