Przebudowa systemu finansów, długofalowe wsparcie inwestycji, zmiany w edukacji - to niektóre postulaty sformułowane przez samorządowców z Ogólnopolskiego Porozumienia Organizacji Samorządowych.
30 czerwca w Gdańsku odbyło się posiedzenie zarządów regionalnych związków i stowarzyszeń tworzących OPOS.
"W jedności siła, zwłaszcza w kryzysowym czasie, w którym wszyscy teraz jesteśmy" – podkreśla Błażej Konkol, prezes Związku Gmin Pomorskich, organizacji, która obecnie sprawuje prezydencję w Ogólnopolskim Porozumieniu Organizacji Samorządowych (OPOS), wójt gminy Trąbki Wielkie. "Dziś w ramach porozumienia samorządów w skali całej Polski mówimy o kilku kluczowych filarach, które musimy wspólnie – ze stroną rządową – zbudować. To szansa na ograniczenie negatywnych skutków gospodarczych epidemii" – dodaje Błażej Konkol.
Regionalne organizacje samorządowe w ramach Porozumienia sformułowały priorytetowe obszary działań wspierających wyjście z kryzysu. Jak podkreślają samorządowcy, wszystkie tworzą podstawę sprawnego zaspokajania najważniejszych potrzeb wspólnot lokalnych, które w dobie epidemii są zagrożone. Są to:
– przebudowa finansów samorządów (zrekompensowanie utraconych dochodów i zwiększonych wydatków);
– pobudzenie inwestycji i rozwoju;
– stworzenie efektywnego systemu edukacji nie tylko w epidemii;
– ustalenie nowych reguł funduszu sołeckiego;
– realizowanie zadań zleconych na nowych zasadach;
– wsparcie urzędów w stanie epidemicznym.
Priorytet 1: finanse
W Gdańsku przyjęto stanowisko w sprawie postulatów do samorządowej Tarczy antykryzysowej. Samorządowcy wskazują w nim konieczność przebudowy systemu finansów gmin i powiatów.
Najważniejsze postulaty w tym zakresie:
- wprowadzenie do ustawy o dochodach jst nowej części (rekompensującej) subwencji ogólnej, która zrekompensowałaby samorządom ubytki w dochodach własnych, spowodowane stosowaniem przepisów ustawy CoViD-19;
- zwiększenie przy jednoczesnym zróżnicowaniu udziału poszczególnych jst we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych, co zrekompensuje ubytki w dochodach jst spowodowane obniżkami i ulgami w podatku PIT;
- wprowadzenie zmiany w przepisach ustawy o finansach publicznych poprzez wykreślenie z art. 48 (dotyczącego lokat wolnych środków) szkodliwego dla systemu finansów publicznych (z punktu widzenia jednostek samorządu terytorialnego) przepisu: „z wyjątkiem środków pochodzących z dotacji z budżetu”. Samorządowcy zaznaczają, że taka zmiana pozwoli przy okazji na doprowadzenie do zgodności przepisu z art. 167 ust. 2 Konstytucji, który określa, że dochodami jednostek samorządu terytorialnego są ich dochody własne oraz subwencje ogólne i dotacje celowe z budżetu państwa.
"Problemy nawarstwiały się latami, coraz większa liczba zadań do wykonania przy jednoczesnym ich niedofinansowaniu. Do tego doszła walka z epidemią. Musimy przebudować system finansów samorządów i de facto przygotować nową ustawę w tej dziedzinie" – podsumowuje Błażej Konkol.
Samorządowcy podkreślają, że chcą usiąść do stołu ze stroną rządową. Wierzą, że w ten sposób wspólnie uda się wypracować rozwiązania, które uleczą finanse gmin i powiatów, a w praktyce pozwolą utrzymać dotychczasowy standard życia mieszkańców.
Priorytet 2: inwestycje i rozwój
Drugim ważnym filarem wychodzenia z kryzysu są lokalne inwestycje. Regionalne organizacje samorządowe proponują kilka rozwiązań, które również zostały uwzględnione w stanowisku OPOS.
"Skutki ekonomiczne COViD-19 będą widoczne przez kilka kolejnych lat a na pewno samorządy odczują je w roku 2021, stąd wychodzimy z propozycją corocznej formuły wspierania każdej z gmin kwotą nie mniejszą niż 500 tys. zł przeznaczoną na inwestycje (kwota byłaby wyliczana wg algorytmu). Takie narzędzie pomoże chronić miejsca pracy na lokalnym rynku, a także utrzymać wzrost gospodarczy. Najważniejsze, aby procedury wydatkowania i rozliczania tych środków były maksymalnie uproszczone" – mówi Marek Cebula, Prezes Zrzeszenia Gmin Województwa Lubuskiego, Burmistrz Krosna Odrzańskiego.
Jako drugie rozwiązanie samorządowcy wskazują zwiększenie poziomu dofinansowania od 70 proc. do 90 proc. kosztów inwestycji drogowych, które są realizowane z Funduszu Dróg Samorządowych. Dodają, że podstawowym kryterium przy ocenie wniosków o dofinansowanie powinien być wskaźnik dochodów stanowiący sumę wskaźnika „G” i kwoty podstawowej subwencji wyrównawczej. Taka korelacja według OPOS byłaby realnym obrazem kondycji finansowej gminnych budżetów. Zapewniłaby także podstawę do opracowania procentowego algorytmu wsparcia dla najbiedniejszych gmin.
"Ważnym elementem polityki wspierającej lokalne inwestycje jest też utworzenie subwencji rozwojowej, która byłaby finansowa z podatku VAT od prowadzonych przez samorządy inwestycji i zakupów inwestycyjnych" – uzupełnia Marek Cebula.
OPOS proponuje, aby w ramach subwencji rozwojowej był dokonywany transfer środków do budżetów samorządów lokalnych (w ramach dochodów własnych) z przeznaczeniem na realizację wydatków majątkowych, które dotyczą inwestycji.
Priorytet 3: oświata
Epidemia objawiła kolejne słabości systemu edukacji - zaznaczają samorządowcy. Wyróżniają dwie sfery, które wymagają pilnej interwencji. Jedną z nich jest oświata rozumiana jako szerszy system, który od lat wymaga poprawy. Drugim jest oświata w węższym tego słowa znaczeniu, czyli sposób organizowania edukacji w epidemii. Do obu kwestii w swoim stanowisku odnosi się OPOS.
"Wspólnie z Ministerstwem Edukacji Narodowej i środowiskiem nauczycieli, przy wsparciu rodziców, musimy stworzyć optymalne dla uczniów warunki edukacji w stanie epidemicznym. Aktualnie nie wiemy w stu procentach, jak będzie wyglądała nauka od września. Jednak powinniśmy wykorzystać czas wakacji na przygotowanie się do różnych scenariuszy" – mówi Jacek Gursz, Przewodniczący Stowarzyszenia Gmin i Powiatów Wielkopolski, burmistrz Chodzieży.
Samorządy postulują uregulowanie zasad kształtowania dotacji podczas pandemii, dla szkół i przedszkoli, których nie prowadzą samorządy terytorialne. Przypominają, że niezbędne jest również opracowanie standardów prowadzenia zdalnego nauczania wraz z przeszkoleniem nauczycieli (w szczególności przeprowadzania zajęć rewalidacyjnych, dydaktyczno-wyrównawczych, korekcyjno-kompensacyjnych i nauczania indywidualnego).
W zakresie jednolitego systemu zdalnego nauczania ważne jest według samorządowców:
- objęcie powszechnym obowiązkiem szkolnym wszystkich uczniów w warunkach nauczania zdalnego (opracowanie efektywnego narzędzia do egzekwowania udziału w zajęciach on-line);
- opracowanie przepisów umożliwiających weryfikację zdalnego czasu pracy nauczycieli w nauczaniu on-line;
- ujednolicenie narzędzi komunikacji (oprogramowania), dostosowanych do określonych grup wiekowych i przedmiotów szkolnych;
- zabezpieczenie dostępu do szybkiego Internetu dla każdej placówki oświatowej, w celu umożliwienia prowadzenia lekcji z budynku szkoły w czasie rzeczywistym.
Priorytet 4: zadania zlecone
OPOS wnioskuje o zmianę metodologii obliczania kosztów realizacji zadań zleconych, tak aby uwzględniała ona wszystkie ponoszone z tego tytułu nakłady i wydatki. Wśród postulatów jest również wdrożenie nowych rozwiązań informatycznych w procesach rejestracji stanu cywilnego w czasie pandemii COVID-19.
Priorytet 5: funkcjonowanie urzędów
Samorządowcy wnioskują m.in. o przedłużenie terminu zwolnienia z opłacania składek ZUS na 3 miesiące dla wszystkich jednostek samorządu terytorialnego i jednostek podległych, bez względu na liczbę zatrudnionych pracowników. Podnoszą również kwestię zwrotu wydatków poniesionych przez gminy na przeciwdziałanie COVID-19, w szczególności tych poniesionych w ramach rezerwy kryzysowej uruchomionej przez poszczególne jst na podstawie ustawy z 2 marca 2020 r.
Priorytet 6: fundusz sołecki
Ogólnopolskie Porozumienie Organizacji Samorządowych w swoim stanowisko odnosi się też do potrzeby zmodyfikowania Funduszu Sołeckiego, m.in. poprzez zwiększenie do 50 proc. poziomu dofinansowania zadań realizowanych w jego ramach (przez ostatnich kilka lat poziom ten spadł z 40 proc. do 26 proc.). Postuluje się również przywrócenie terminu na zawieszenie lub utworzenie funduszu sołeckiego na 2021 r., w terminie co najmniej do końca października 2020 r.
Powyższe priorytety (śródtytuły i numery pochodzą od redakcji) są częścią listy postulatów oraz propozycji OPOS, z którą można się zapoznać tutaj (link zewnętrzny).
"Samorządy lokalne w całej Polsce potrzebują rozwiązań prawno-organizacyjnych, które będą adekwatne do skali aktualnych problemów i wyzwań w bliskiej przyszłości. W tym roku, w którym świętujemy 30. rocznicę odbudowy samorządności w naszym kraju, a jednocześnie wspólnie zmagamy się z epidemią, widać jak na dłoni, że realnie tworzymy wspólnoty lokalne. I dlatego jako samorządowcy chcemy je chronić" – podsumowuje Błażej Konkol.
Wśród sygnatariuszy OPOS jest osiem organizacji: Podkarpackie Stowarzyszenie Samorządów Terytorialnych, Stowarzyszenie Gmin Regionu Południowo-Zachodniego Mazowsza, Śląski Związek Gmin i Powiatów, Zrzeszenie Gmin Województwa Lubuskiego, Związek Gmin Lubelszczyzny, Związek Gmin Warmińsko-Mazurskich, Związek Gmin Pomorskich Stowarzyszenie Gmin i Powiatów Wielkopolski.
jp/