„W zgodnej ocenie samorządów lokalnych zrzeszonych w Śląskim Związku Gmin i Powiatów aktualnie głównym problemem samorządów terytorialnych jest brak respektowania przez Państwo zasady adekwatności dochodów jednostek samorządu terytorialnego do zakresu i kosztów realizowanych zadań publicznych” – głosi stanowisko Zgromadzenia, przekazane Serwisowi Samorządowemu PAP.

Zgromadzenie oceniło, że w ostatnich latach jednostki samorządu terytorialnego obciążane są przez rząd nowymi zadaniami przy jednoczesnym pomijaniu mechanizmu rekompensaty finansowej. Zdaniem ŚZGiP stało się to „dość powszechną zasadą”.

Z drugiej strony – czytamy w dokumencie – samorządy stopniowo tracą kompetencje i środki finansowe, a rząd wykazuje tendencję „do prób bezkrytycznego” przerzucania na nie odpowiedzialności w tak ważnych obszarach, jak ochrona zdrowia czy edukacja.

„Również założenia ogłoszonego w maju br. programu „Polski Ład” przewidują szereg rozwiązań legislacyjnych, które spowodują dalsze, ogromne ubytki w budżetach samorządowych. Słuszne skądinąd  podwyższenie kwoty wolnej od podatku do 30 tys. zł oraz podwyższenie progu podatkowego z 85 do 120 tys. zł, bez rekompensaty ubytków podatkowych samorządom lokalnym, spowoduje znaczne zmniejszenie dochodów bieżących z podatku PIT w budżetach samorządów” – wskazano.

W stanowisku przytoczono szacunki Ministerstwa Finansów, zgodnie z którymi Polski Ład  sprawi, iż ubytek dochodów samorządów wyniesie około 15,37 mld złotych rocznie.  

„Oznacza to, że Polski Ład odbierze samorządom około 26,8 proc. ich najważniejszego źródła dochodów. Jeśli więc samorządy nie uzyskają odpowiednio skonstruowanej rekompensaty, oznaczać to będzie dla nich konieczność dalszego radykalnego ograniczenia kluczowych wydatków inwestycyjnych i społecznych, w tym w szczególności ponoszonych od lat na utrzymanie i remonty dróg, dofinansowanie oświaty oraz ochronę zdrowia, a tym samym znaczące pogorszenie jakości, a w wielu wypadkach również i dostępności świadczonych usług publicznych” – podkreślono.

W dokumencie ŚZGiP zaznaczono, że według wyliczeń Związku Miast Polskich wprowadzone zmiany mogą oznaczać brak płynności finansowej w ponad 1/3 jednostek samorządu terytorialnego.

„Dla pozostałych będzie to oznaczało poważne trudności w realizacji najpilniejszych zadań bieżących - szczególnie przy obecnej dynamice wzrostu kosztów pracy, cen energii oraz innych usług i materiałów” – oświadczono.

Zgromadzenie Ogólne ŚZGiP wskazało, że nadwyżka operacyjna netto wszystkich JST, która w 2020 r. wyniosła 12 mld zł, spadnie do minus 3,5 mld zł. Oceniło, że ten ubytek sprawi, iż samorządy będą miały ograniczone możliwości zaciągania i spłaty kredytów, a w następstwie tego duża część gmin i powiatów nie będzie w stanie zapewnić wkładu własnego do projektów inwestycyjnych współfinansowanych ze środków europejskich.

Zgromadzenie podkreśliło, że w perspektywie uruchomienia dostępności środków finansowych nowego okresu programowania UE i środków funduszu odbudowy oznaczać to będzie zmarnowanie szans rozwojowych wielu wspólnot lokalnych.

ŚZGiP przypomniał, że według zapowiedzi rządu koszty proponowanych zmian podatkowych mają zostać zrekompensowane samorządom nowym instrumentem finansowym, zwanym subwencją inwestycyjną, która będzie dochodem majątkowym.

„Tymczasem ubytek udziałów we wpływach z PIT to poważne zmniejszenie dochodów bieżących, a więc drastyczne ograniczenie możliwości finansowania podstawowych usług świadczonych mieszkańcom. Ponadto Polski Ład nie przedstawia kryteriów podziału subwencji inwestycyjnej. Możliwe są więc bardzo różne scenariusze, łącznie z nieuzasadnioną dyskryminacją niektórych samorządów i nadmiernym uprzywilejowaniem innych, czego świadkami byliśmy przy okazji rozdysponowania drugiej i trzeciej transzy Rządowego Funduszu Inwestycji Lokalnych w 2020 i 2021 r.” – czytamy.

Korporacja obawia się także m.in., że nowe rozwiązania mogą doprowadzić do braku możliwości uchwalenia budżetu na kolejny rok. Może tak się stać ze względu na wyższy poziom wydatków bieżących niż dochodów bieżących, które drastycznie zostaną ograniczone przez wspomniane niższe wpływy z PIT – wskazano.  

Zgromadzenie poparło negatywną opinię wyrażoną przez Komisję Wspólną Rządu i Samorządu Terytorialnego do projektu ustawy o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci, który zabiera realizację zadania związanego z wypłatą świadczenia 500+ z gmin do ZUS.

„Na etapie wprowadzania programu Rząd RP prosił samorządy o zaangażowanie się i pomoc w realizacji tego nowego zadania. Gminy zrobiły to niemałym wysiłkiem, wydając na ten cel wiele publicznych środków oraz zatrudniając i szkoląc dodatkową kadrę, którą teraz zmuszone będą zwolnić” – oświadczono.

Zgromadzenie Ogólne Śląskiego Związku Gmin i Powiatów poparło także dotychczasowe opinie i postulaty środowisk samorządowych w zakresie konieczności zapobiegania drastycznym skutkom Polskiego Ładu dla budżetów samorządowych.

„Stanowczo protestujemy przeciwko ograniczaniu dochodów własnych oraz zastępowaniu ich subwencjami inwestycyjnymi, które w ostatnich latach mają w większości charakter uznaniowy i są skrajnie nietransparentne. Subwencje te nie zastąpią strat w dochodach bieżących, z których finansowane są zadania o charakterze bieżącym (np. pensje dla nauczycieli, utrzymanie i remonty dróg). Wobec powyższego jedyną, akceptowalną przez nas formą rekompensaty za utracone dochody JST jest odpowiedni wzrost udziałów JST we wpływach podatkowych” - czytamy.

Samorządy lokalne zrzeszone w ŚZGiP stwierdziły, że tak drastyczne ograniczanie dochodów własnych samorządów przeczy podstawowym zasadom polskich reform ustrojowych, w tym z zasadzie subsydiarności, decentralizacji i samodzielności JST w decydowaniu o wykonywaniu swoich zadań i kształtowaniu rozwoju lokalnego i regionalnego.

„Stanowczo domagamy się zatem przyjęcia jasno określonych, uzgodnionych na forum Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego kryteriów rekompensaty finansowej za utracone dochody. Zasady te powinny zostać określone i przyjęte zanim zaczną obowiązywać ustalenia zmniejszające dochody własne budżetów samorządowych i przed uchwalaniem przyszłorocznych budżetów” – głosi stanowisko Zgromadzenia Ogólnego Śląskiego Związku Gmin i Powiatów.

jjk