Regulacje dotyczące trybu zdalnego sesji powinny się znaleźć w ustawie o samorządzie gminnym – uważa Sieć Obywatelska Watchdog Polska. Organizacja rekomenduje też usunięcie trybu korespondencyjnego jako dopuszczalnego zamiennika sesji zdalnych oraz ujednolicenie standardu oprogramowania wykorzystywanego do prowadzenia sesji w tym trybie.
Sieć Obywatelska Watchdog Polska przygotowała analizę dotyczącą zdalnych sesji rad gmin oraz rekomendacje w tym zakresie.
Badanie wykazało, że gminy różnie radziły sobie z wyzwaniem dotyczącym organizacji i prowadzenia zdalnych sesji rad, szczególnie wiosną i latem 2020 r. – przechodzenie w tryb zdalny okazało się procesem niejednolitym, generującym konflikty i sprzeczne wykładnie przepisów prawa.
Autorzy analizy zwrócili jednak uwagę, że sytuacja pandemii była zaskoczeniem, a popełnianie błędów przy zapewnianiu realizacji konstytucyjnych praw było nieuniknione. Jednocześnie organizacja podkreśliła, że „trudno zaakceptować taką sytuację po dwóch latach doświadczeń i przy świadomości czekających nas kolejnych kryzysów”.
Dlatego Watchdog Polska wiosną 2022 r. ponownie przyjrzała się problematyce zdalnych sesji. Wysłano 350 wniosków o udostępnienie informacji publicznej do gmin w Polsce. Pytania dotyczyły doświadczeń sesji rady gminy w czasie pandemii – tego, w jakim trybie były prowadzone, i w jaki sposób gmina zapewniła mieszkańcom możliwość udziału w sesji. Łącznie odpowiedziało 269 gmin.
Z badania wynika, że mniej niż 10 gmin spośród przepytanych odpowiednio zmieniło statut, choć blisko 140 prowadziło obrady w trybie zdalnym.
Z analizy wyłania się niejednolitość doświadczeń poszczególnych gmin związana z brakiem wytycznych i wskazówek. Problemem dla samorządów były też przepisy i brak jasności co do ich interpretacji.
Jako przykład udanej adaptacji do nowych warunków autorzy analizy wskazali gminę Komprachcice, która już w maju 2020 roku z sukcesem wprowadziła obrady online, dostępne dla publiczności i zapowiadane z wyprzedzeniem w BIP. Gmina korzystała przy tym z dobrej infrastruktury i dostępności Internetu światłowodowego.
Dzięki przeszkoleniu radnych i zapewnieniu im odpowiedniego sprzętu, a także wykorzystaniu darmowego oprogramowania do streamingu, obrady online z możliwością “wstępu” były możliwe szybko.
Dla mieszkańców, którzy nie posiadają komputera bądź nie są w stanie się nim posługiwać, przewidziano stanowisko w budynku urzędu, wraz z zapewnioną obsługą techniczną. Na decyzję o przejściu na tryb online zadecydowały także względu praktyczne – w tym przypadku niedostępność odpowiednio dużej i właściwie nagłośnionej sali, w której można by przeprowadzić obrady z widownią i zgodne z obostrzeniami dotyczącymi dystansu. Ze względu na brak miejsca, w Komprachcicach sesje dalej są prowadzone online.
Na podstawie zebranych danych oraz konsultacji, w których wzięli udział aktywiści oraz przedstawiciele samorządów, w tym Związku Powiatów Polskich oraz Związku Gmin Wiejskich RP Watchdog Polska przygotował rekomendacje dla ustawodawcy oraz samych samorządów.
„Jako że sesje zdalne budzą wątpliwości konstytucjonalistów, przyjęliśmy, że nasze rekomendacje mają charakter warunkowy: tylko przy przyjęciu, że sesje zdalne są zgodne z Konstytucją, można proponować rozwiązania, które mają na celu wprowadzenie ich w sposób możliwie najbardziej “projawnościowy”. Zarazem, bezproduktywne jest ich kategoryczne odrzucenie, biorąc pod uwagę fakt, jak powszechną stanowią już praktykę” – napisano w komunikacie prasowym.
Wśród rekomendacji dla ustawodawcy organizacja wskazała na konieczność uregulowania trybu zdalnego sesji w ustawie o samorządzie gminnym oraz określenia dopuszczalnych form sesji z wykorzystaniem środków porozumiewania się na odległość.
Zaproponowano też usunięcie trybu korespondencyjnego jako dopuszczalnego zamiennika sesji zdalnych i wprowadzenie enumeratywnego katalogu przypadków, w których dopuszczalne jest zarządzenie przez przewodniczącego sesji zdalnych (także poza stanem epidemii/stanem zagrożenia epidemicznego).
Zdaniem Watchdog Polska należy też ujednolicić standard oprogramowania wykorzystywanego do prowadzenia sesji w trybie zdalnym oraz wprowadzić wymóg transmisji i nagrywania komisji rady gminy.
Wśród rekomendacji dla samorządów znalazła się sugestia, aby sesje w trybie stacjonarnym odbywały się z publicznością, a w sytuacjach obostrzeń związanych z zachowywaniem dystansu, aby odbywały się w odpowiednio dużych pomieszczeniach z nagłośnieniem, tak aby możliwe było prowadzenie obrad z udziałem publiczności.
Sesje w innym trybie powinny być dopuszczalne tylko wtedy, gdy zachowanie standardów jawności jest niemożliwie w trybie stacjonarnym. Z kolei przejście w tryb zdalny powinno zostać poprzedzone konsultacjami z mieszkańcami, a jeśli nie będzie to możliwe bądź celowe, to z samymi radnymi.
Zdaniem Watchdog Polska gminy powinny w statutach uregulować aspekty proceduralne i techniczne przechodzenia w tryb zdalny, w tym procedurę konsultacji i informowania mieszkańców o przejściu w ten tryb.
Jedna z rekomendacji dotyczy używania oprogramowania, które pozwala na dopuszczenie widowni, w tym na dopuszczanie widowni do głosu za zgodą przewodniczącego.
Ponadto wskazano, aby rada informowała zawczasu o sesji w trybie zdalnym w BIP, w sposób łatwo dostępny, bez wymogu podawania danych przez osoby zainteresowane udziałem w sesji. Z kolei całość sesji w trybie zdalnym powinna być transmitowana i dostępna dla publiczności. W ocenie Watchdog Polska niedopuszczalna jest praktyka nieformalnych “spotkań” radnych, na których zapadają merytorycznie rozstrzygnięcia, bez udziału publiczności.
Ponadto obywatele wykluczeni cyfrowo powinni mieć możliwość wzięcia udziału w takiej sesji, np. poprzez zapewnienie im stanowiska komputerowego w urzędzie.
mp/