Do Sejmu trafił rządowy projekt nowelizacji Kodeksu wyborczego, który zakłada stworzenie Centralnego Rejestru Wyborców. Regulacja nie przewiduje co prawda zmian w zasadach przeprowadzenia wyborów, ale określa nowe zadania gmin związane m.in. z aktualizacją nowego rejestru.
Jak podkreślono w OSR projektu, budowa jednolitego i ustandaryzowanego narzędzia dla prowadzenia bazy wyborców rozwiąże szereg problemów, które wynikają m.in. z tego, że dane dotyczące wyborców są obecnie przetwarzane w 2,5 tys. lokalnych rejestrach wyborców prowadzonych przez organy gmin.
Chodzi m.in. o problemy związane z brakiem możliwości transakcyjnego przenoszenia wyborców pomiędzy rejestrami wyborców lub spisami wyborców (taki model stwarza ryzyko figurowania tego samego wyborcy w kilku rejestrach i w konsekwencji w spisach co umożliwia wielokrotne głosowanie w tych samych wyborach). Rozproszone rejestry powodują też pracochłonną i czasochłonną konieczność przekazywania powiadomień między gminami o przenoszeniu wyborców pomiędzy rejestrami wyborców lub spisami wyborców. Do tego stwarzają potencjalną niezgodność danych osobowych zawartych w lokalnych systemach z danymi zawartymi w rejestrze PESEL, a także utrudniają dostęp wyborcom do danych ich dotyczących zapisanych w rejestrze wyborczym. Rozproszenie informacji utrudnia również proces organizacji wyborów za granicą.
Zdaniem autorów projektu budowa CRW rozwiąże te problemy, a w konsekwencji poprawi bezpieczeństwo, przejrzystość oraz usprawni organizację wyborów.
Przede wszystkim CRW umożliwi ustalenie liczby wyborców oraz sporządzanie spisów wyborców oraz spisów osób uprawnionych do udziału w referendum.
Rejestr będzie składał się z dwóch części: A i B. W pierwszej znajdą się dane obywateli polskich: imię i nazwisko, numer PESEL, imię ojca, data urodzenia, adres zameldowania i zamieszkania oraz informacja o pozbawieniu prawa wybierania. Ponadto znajdą się w nim informacje o właściwym okręgu i obwodzie wyborczym w poszczególnych typach wyborów.
W części B znajdą się dane obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej, którzy mogą w Polsce brać udział w wyborach do Parlamentu Europejskiego i wyborach do rady gminy, a także dane obywateli Wielkiej Brytanii.
Dane osobowe będą przekazywane do CRW z rejestru PESEL. Dane każdej osoby, która skończy 18 lat automatycznie zasilą CRW. W przypadku zmiany danych w rejestrze PESEL automatycznie zmiana zostanie dokonana również w CRW.
Wójt będzie wprowadzał do CRW informację o osobach, które nie są zameldowane na obszarze danej gminy, ale złożyły wniosek, by tam oddać głos, a także informację o pozbawieniu prawa wybierania na podstawie orzeczenia sądu.
Aktualizacji CRW będą dokonywać gminy jako zadania zlecone. Zgodnie z projektem środki na realizację tego zadania, tak jak dotychczas na prowadzenie lokalnego rejestru wyborców, będzie przekazywać Państwowa Komisja Wyborcza. W uzasadnieniu projektu wskazano, że przez aktualizację rejestru należy rozumieć każdą dokonaną w nim zmianę, a więc również aktualizacją rejestru będzie wprowadzenie danych do Centralnego Rejestru Wyborców.
W projekcie określono także zasady ujmowania wyborców do obwodów wyborczych. Tak jak dotychczas, podstawową zasadą ma być ujmowanie z urzędu do obwodu właściwego ze względu na miejsce stałego zameldowania.
Zachowana zostanie również możliwość ujęcia wyborcy w obwodzie głosowania wynikającego z miejsca zamieszkania, innego niż miejsce zameldowania. Zgodnie z projektem może to mieć miejsce tylko na wniosek osoby, która mieszka na stałe w gminie innej niż jest zameldowana. Na swój wniosek ujmowani w obwodach będą także obywatele państw członkowskich Unii Europejskiej oraz obywatele Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej.
Wniosek o ujęcie w stałym obwodzie głosowania będzie można złożyć, tak jak dotychczas, w urzędzie w postaci papierowej lub skorzystać z e-usługi. Niezależnie od tego, w jaki sposób wniosek zostanie złożony, każdorazowo musi on podlegać weryfikacji. Wniosek można składać w każdym czasie, ale w sytuacji zbliżających się wyborów wniosek taki można złożyć najpóźniej na 5 dni przed wyborami.
W projekcie doprecyzowano, że wyborca ujęty na swój wniosek w obwodzie głosowania w gminie innej niż gmina miejsca zameldowania na pobyt stały, który zostanie następnie zameldowany na pobyt stały w kolejnej gminie, jest z urzędu ujmowany w obwodzie w gminie miejsca stałego zameldowania. W praktyce oznacza to, że czynność zameldowania, która zostanie dokonana po ujęciu wyborcy w obwodzie znosi skutki złożonego wniosku. Wyborca zostaje przeniesiony od obwodu właściwego dla miejsca zameldowania.
Jeżeli wyborca w praktyce nie zmienił miejsca zamieszkania i dalej właśnie w tym miejscu chciałby realizować swoje prawo wybierania będzie zobowiązany do złożenia wniosku o ujęcie w obwodzie głosowania. Wyborca, który zamieszkuje w gminie pod adresem innym niż adres zameldowania, również w ramach tej gminy może złożyć wniosek o przypisanie go do obwodu zgodnie z miejscem zamieszkania.
Tak jak dotychczas, sposób weryfikacji oświadczenia co do miejsca zamieszkania wyborcy, pozostawia się do określenia w danej gminie. Przyjmuje się, że weryfikacja powinna polegać zarówno na sprawdzeniu faktu zamieszkania pod wskazanym adresem lub przebywania we wskazanym miejscu na obszarze gminy, jak i na badaniu okoliczności mogących świadczyć o zamiarze stałego pobytu w takim miejscu.
Zgodnie z projektem zachowany zostanie odrębny tryb wydawania takiej decyzji, tj. taki, do którego nie mają zastosowania przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego. Zachowany zostaje również termin na wydanie takiej decyzji i obowiązek weryfikacji, czy wnioskodawca faktycznie zamieszkuje na stałe na terenie danej gminy. W przypadku wydania decyzji odmownej, tak jak dotychczas istnieje możliwość wniesienia skargi do sądu rejonowego.
W związku z budową CRW nie będzie natomiast potrzeby zawiadamiania o ujęciu wyborcy na jego wniosek do obwodu urzędu gminy właściwego ze względu na ostatnie miejsce zameldowania wnioskodawcy na pobyt stały. Zawiadomienie miało na celu skreślenie wyborcy z listy wyborców przez zawiadamianą gminę. CRW zapewni, że wyborca automatycznie zostanie przeniesiony między obwodami.
W projektowanych przepisach, z uwagi na ochronę danych osobowych, przewiduje się, że dostęp do danych zawartych w CRW, będzie ograniczony tylko do danych własnych. W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości w danych osobowych nie będzie miał już jednak zastosowania tryb reklamacyjny.
Dokumentem sporządzanym na każde wybory, stanowiącym ewidencję wyborców uprawnionych do oddania głosu pozostaje spis wyborców. Spisy wyborców będą sporządzane w CRW w oparciu o dane wyborców ujętych w obwodach głosowania zgodnie z miejscem zameldowania lub miejscem zamieszkania.
Stworzenie CRW umożliwi także budowę nowej usługi elektronicznej, która pozostawi wyborcom możliwość jednorazowej zmiany miejsca głosowania na konkretne wybory, a ponadto zapewni automatyczne przeniesienie wyborcy między spisami wyborców, z uwagi na fakt sporządzania ich w tym samym rejestrze. Uruchomienie usługi będzie następować po 45 dniu przed dniem wyborów, tj. po upływie terminu na zmianę siedzib obwodowych komisji wyborczych.
Projekt pozostawia wyborcom także możliwość złożenia pisemnego wniosku jednorazową zmianę miejsca głosowania do urzędu gminy właściwego dla wybranego obwodu głosowania na obszarze gminy, w której wyborca przebywać będzie w dniu wyborów.
mp/