NIK przeprowadziła kontrolę (w czterech urzędach marszałkowskich, czterech starostwach i ośmiu urzędach gmin), w reakcji na sygnały o trudnościach w dostępie do informacji publicznej oraz stosowaniu ww. ustawy w jednostkach samorządu terytorialnego, które są usytuowane najbliżej obywatela.

Z raportu wynika, że wszystkie skontrolowane jednostki w latach 2020-2022 były przygotowane do realizacji obowiązków z zakresu udostępniania informacji publicznej. Jednakże w siedmiu jst przyjęto rozwiązania ograniczające dostęp do informacji publicznej.

Niezamieszczanie lub nieterminowe zamieszczanie niektórych informacji publicznych na stronach BIP wszystkich skontrolowanych jst było, w ocenie NIK, działaniem nieprawidłowym i nierzetelnym.

Brak zamieszczania przez 15 skontrolowanych jednostek przy niektórych informacjach metadanych, wymaganych przepisami udip, nie pozwalał na weryfikację ich prawidłowości i aktualności.

Niektóre samorządy nie udostępniły odpowiedzi na wnioski lub udostępniły je z opóźnieniem.  

Zdaniem Izby skontrolowane organy jednostek samorządu terytorialnego większość obowiązków związanych z udostępnianiem informacji publicznej realizowały zgodnie z przepisami prawa i rzetelnie.

 

Zgodnie z przepisami ustaw ustrojowych w statucie każdej skontrolowanej jst zawarto zapisy dotyczące udostępniania informacji publicznych. Ponadto w 12 (z 16) samorządach przyjęto dodatkowe wewnętrzne regulacje w sprawie udostępniania tych informacji. Zagadnienia realizacji obowiązku udostępniania informacji publicznej w BIP i na wniosek zawarto w pięciu jst, z kolei w siedmiu jednostkach obowiązywały procedury w zakresie jednego z trybów udostępniania informacji publicznej.

W 13 samorządach zrealizowano, wynikający z rozporządzenia w sprawie Biuletynu Informacji Publicznej, obowiązek wyznaczenia osób odpowiedzialnych za przekazywanie ministrowi właściwemu do spraw informatyzacji, informacji niezbędnych do zamieszczenia ich na stronie głównej BIP. W trzech pozostałych jednostkach zrealizowano ten obowiązek w trakcie kontroli lub tuż po jej zakończeniu.

Z ustaleń kontroli wynika, że siedem samorządów przyjęło regulacje ograniczające dostęp do informacji publicznej poprzez wprowadzenie zapisów o jej odpłatności. Określono w nich wysokość opłat za kopię strony dokumentu, za przygotowanie informacji publicznej na nośniku elektronicznym oraz za wysłanie informacji pocztą tradycyjną. Udostępnienie tych regulacji w BIP poszczególnych jednostek stanowiło informację dla zainteresowanych o kosztach, jakie powoduje złożenie wniosku o udostępnienie informacji publicznej, bez wzmianki, iż jednostka może nałożyć (ale nie musi) wymienione opłaty.

Przyjęte rozwiązania kierownicy kontrolowanych jst wyjaśniali trudnością określenia poniesionych kosztów oraz wykładnią przepisu ustawy w zakresie „dodatkowych kosztów, związanych ze wskazanym we wniosku sposobem udostępnienia lub koniecznością przekształcenia informacji w formę wskazaną we wniosku”, co w ich ocenie uzasadniało wprowadzenie tych regulacji. We wszystkich jednostkach regulacje ustalające stałe opłaty zostały jednak zniesione.

Wszystkie samorządy prowadziły strony BIP, których obsługę zapewniali pracownicy jednostek, w kilku przypadkach przy wsparciu technicznym podmiotów zewnętrznych. Mimo obowiązywania regulacji wewnętrznych udostępniania informacji w BIP, nie wszystkie jednostki udostępniły każdą z objętych kontrolą informacji w BIP, a wiele nie zostało udostępnionych niezwłocznie, jak nakazywały przepisy.

NIK kontrolą objęła 15 rodzajów informacji, ale jedynie w przypadku sześciu rodzajów nie stwierdzono żadnych nieprawidłowości w udostępnianiu ich w BIP. Wykryte zaś nieprawidłowości dotyczyły m.in. nieudostępnienia dokumentacji przebiegu i efektów kontroli oraz wystąpień, stanowisk, wniosków i opinii podmiotów je przeprowadzających. W BIP sześciu jst nie było kompletnych lub/i aktualnych informacji na temat prowadzonych rejestrów, ewidencji i archiwów, oraz sposobu udostępniania informacji w nich zawartych. 

Nieprawidłowości przy udostępnianiu informacji publicznej w BIP dotyczyły również opatrywania każdej z udostępnionych informacji danymi o osobach je wytwarzających lub/i odpowiedzialnych za ich treść (brak tych danych stwierdzono w ponad 25 proc. Informacji), a także o osobach udostępniających informacje w BIP (brak tych danych stwierdzono w ponad 19 proc. informacji). Ponadto brakowało danych o czasie wytworzenia lub/i czasie udostępnienia ich w BIP (dotyczyło to ponad 25 proc. informacji) oraz o podmiotach udostępniających informacje w BIP (dotyczyło to ponad 13 proc. informacji).

Każda z jednostek objętych kontrolą stosowała rozwiązania chroniące przed celowym spowolnieniem dostępu do treści widocznych w BIP. Zabezpieczono również dostęp do treści tych informacji oraz zapewniono nieprzerwaną dostępność informacji w Biuletynie.

W latach 2020–2022 (do końca marca) do skontrolowanych jednostek wpłynęło łącznie 5.713 wniosków o udostępnienie informacji publicznej, z czego informacje udostępniono w 5.384 przypadkach. Tylko niewielki procent wniosków skutkował wydawaniem decyzji o odmowie udostępnienia informacji publicznej (w kolejnych latach objętych kontrolą było to odpowiednio 2,3 proc., 3,5 proc. i 1,3 proc.).

Większość samorządów zadbała o rzetelne prowadzenie rejestrów wniosków o udostępnienie informacji publicznych, choć dwa z nich nie zarejestrowały łącznie 21 wniosków o informacje publiczne, a w rejestrze informacji publicznych jednej jednostki odnotowywano również wnioski innego rodzaju.

Zasadniczo wnioski o udostępnienie informacji publicznej w skontrolowanych samorządach załatwiane były terminowo i prawidłowo, a stwierdzone nieprawidłowości były nieliczne.

Prawo obywatela do informacji publicznej zapewnia art. 61 Konstytucji RP. Ustawa o dostępie do informacji publicznej (udip) wskazuje sposób realizowania tego prawa przez podmioty zobowiązane oraz formę, zakres i definicję udostępniania. Określa także jakie uprawnienia ma obywatel w zakresie dostępu do informacji publicznej.

Informacje publiczne udostępniane są m.in. poprzez zamieszczenie ich w Biuletynie Informacji Publicznej (BIP) oraz na podstawie złożonego wniosku (w formie ustnej lub pisemnej) do właściwego podmiotu. Samorządy mają obowiązek niezwłocznego udostępniania informacji publicznych, a także zapewniania ich aktualności.

mp/