Poniżej publikujemy pełną opinię dr. Dariusza P. Kały nadesłaną do redakcji Serwisu Samorządowego PAP.

Z początkiem 2022 r. weszła w życie ustawa o ochotniczych strażach pożarnych. Jedną z nowości wprowadzonych tą ustawą był zapis zawarty w art. 15 ust. 2,  zgodnie z którym wysokość ekwiwalentu pieniężnego ustala, nie rzadziej niż raz na 2 lata właściwa rada gminy w drodze uchwały.

Konieczność podwyższenia stawek ekwiwalentu

Strażak ratownik OSP, który uczestniczył w działaniu ratowniczym, akcji ratowniczej, szkoleniu lub ćwiczeniu, otrzymuje, niezależnie od otrzymywanego wynagrodzenia, ekwiwalent pieniężny (art. 15 ust. 1 u. OSP). Wysokość ekwiwalentu pieniężnego nie może przekraczać 1/175 przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego brutto, ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”. Ekwiwalent pieniężny jest wypłacany z budżetu właściwej gminy.

Zapis zawarty w art. 15 ust. 2 ustawy o ochotniczych strażach pożarnych zobowiązuje gminy do cyklicznego podwyższania stawek ekwiwalentu nie rzadziej niż raz na dwa lata. Zgodnie z jednolitą linią orzeczniczą sądów administracyjnych oraz stanowiskiem wielu innych podmiotów, stare uchwały ekwiwalentowe sprzed wejścia w życie ustawy o OSP wygasły z mocy prawa, z racji na uchylenie art. 28 ustawy o ochronie przeciwpożarowej i brak właściwych przepisów przejściowych. W związku z tym gminy w Polsce po 1 stycznia 2022 r. masowo uchwalały nowe uchwały ekwiwalentowe. Na przełomie 2023 i 2024 roku będzie upływał dwuletni okres ich obowiązywania. Znajdzie więc zastosowanie norma z art. 15 ust. 2 ustawy o OSP, która zobowiązuje wszystkie gminy w Polsce do podwyższenia dotychczasowych stawek ekwiwalentu dla strażaków ratowników OSP. Aby podwyższyć stawki, konieczne jest dokonanie zmiany dotychczasowych uchwał ekwiwalentowych.

Ekwiwalent dla nowych osób i za dodatkowe aktywności

Nowelizacja ustawy o OSP, która obowiązuje od 8 września 2023 r. zmieniła dotychczasowy kształt art. 15 ustawy o OSP. Zgodnie z art. 15 ust. 1a ekwiwalent pieniężny otrzymują również: 1) kandydat na strażaka ratownika OSP, o którym mowa w art. 9 ust. 2 pkt 1, 2) strażak ratownik OSP, który brał udział w działaniach, o których mowa w art. 3 pkt 7 - stosownie do posiadanych przez gminę środków finansowych. Z przepisu tego wynika, że kandydat na strażaka ratownika OSP może otrzymać ekwiwalent za udział w szkoleniu. Przy czym gmina nie ma obowiązku wypłacania takiego ekwiwalentu jeżeli ją na to „nie stać” i nie posiada wystarczających środków na takie wypłaty.

Podobnie gmina może, ale nie musi wypłacać ekwiwalent dla strażaka ratownika OSP za zabezpieczanie obszaru chronionego właściwej jednostki ratowniczo-gaśniczej Państwowej Straży Pożarnej, określonego w powiatowym (miejskim) planie ratowniczym.

Zmiana uchwały ekwiwalentowej w tych dwóch przypadkach będzie więc zależna od oceny zdolności finansowych gminy i możliwości dodatkowych wypłat dla strażaków OSP.

Dodatkowo zgodnie z art. 15a ustawy o OSP rada gminy może, w drodze uchwały, przyznać ekwiwalent pieniężny strażakom ratownikom OSP za wykonywanie zadań innych niż udział w działaniu ratowniczym, akcji ratowniczej, szkoleniu, ćwiczeniu lub zabezpieczanie obszaru chronionego właściwej jednostki ratowniczo-gaśniczej PSP. Także w tym przypadku gmina nie ma obowiązku zmiany uchwały ekwiwalentowej i wypłacania ekwiwalentu, ale może to zrobić, jeżeli uzna, że ma wystarczające zasoby finansowe.

Poprawa uchwał według wytyczne sądów administracyjnych

Pośpieszne wprowadzanie ustawy o ochotniczych strażach pożarnych bez okresu vacatio legis siłą rzeczy spowodowało, że w uchwałach ekwiwalentowych przyjmowanych z początkiem 2022 r. organy gminy popełniły masą błędów legislacyjnych. Zaowocowało to rekordową liczbą orzeczeń sądów administracyjnych w liczbie prawie 200, które to sądy uchylały lub unieważniały uchwały ekwiwalentowe. Jeszcze więcej orzeczeń wydawali wojewodowie w postaci rozstrzygnięć nadzorczych dotyczących uchwał ekwiwalentowych. Przykładem takie orzeczenia jest wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z dnia 31 marca 2023 r., III SA/Po 44/23, CBOSA, zgodnie z którym: „Ponadto zaskarżona uchwała przewiduje ekwiwalent jedynie za udział w szkoleniu lub ćwiczeniu organizowanym przez Państwową Straż Pożarną lub Gminę Tarnowo Podgórne, podczas gdy zgodnie z art. 3 pkt 6 ustawy mogą je organizować także inne uprawnione podmioty. Nie budzi zatem wątpliwości, że zaskarżona uchwała pozostaje w wyraźnej sprzeczności z zakresem regulacji przekazanej radom gmin na podstawie ustawy o ochotniczych strażach pożarnych (ustawy kompetencyjnej), zmieniając wprowadzoną omówionym przepisem zasadę”.

Konieczność zmiany dotychczasowych uchwał ekwiwalentowych jest okazją do skorygowania dotychczasowych błędów zgodnie z wytycznymi sądów administracyjnych. W przeciwnym razie czeka nas kolejna rekordowa fala orzeczeń sądów i wojewodów w zakresie błędów w uchwałach ekwiwalentowych.

Dr Dariusz P. Kała

mr/