Instytucje, instrumenty ekonomiczne i przepisy prawa - o tym jak wygląda finansowanie polityki ekologicznej na różnych szczeblach piszą ekspertki z Uniwersytetu Łódzkiego.

Tabela: Źródła finansowania ochrony środowiska naturalnego

Inwestycje w zakresie ochrony środowiska naturalnego realizowane są przez samorządy, państwowe jednostki budżetowe, przedsiębiorców, instytucje oraz osoby fizyczne. Środki budżetowe dzielą się na dwie grupy: środki centralne i samorządu terytorialnego. Do środków prywatnych należy zaliczyć środki własne oraz kredyty i pożyczki, udzielane przez fundusze ochrony środowiska, banki komercyjne, Bank Ochrony Środowiska S.A. oraz Bank Gospodarstwa Krajowego.

Fundusze krajowe

Filarem systemu finansowania ochrony środowiska naturalnego w Polsce jest Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW), który został powołany w 1989 r. Do podstawowych form finansowania należą: dotacje, pożyczki, kredyty udzielane przez banki ze środków funduszu, dopłaty do oprocentowania kredytów, inwestycje kapitałowe, dopłaty do oprocentowania lub ceny wykupu obligacji, umorzenia oraz częściowe spłaty kapitału kredytów. Głównymi obszarami wsparcia są: ochrona klimatu, atmosfery, wód oraz gospodarka wodna, gospodarka odpadami, ochrona zasobów przyrody, leśnictwo, państwowy monitoring środowiska, górnictwo, efektywność energetyczna, odnawialne źródła energii, ekspertyzy naukowo-badawcze oraz edukacja ekologiczna. Obok NFOŚiGW funkcjonuje również szesnaście wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej (WFOŚiGW).

Kto płaci?

Polski system finansowania ochrony środowiska naturalnego oparty jest na kierunkowym wydatkowaniu środków pochodzących z opłat i kar za korzystanie ze środowiska naturalnego (zasada „zanieczyszczający płaci"). Trzon polityki ekologicznej stanowią następujące reguły, które wypracowano jeszcze w latach dziewięćdziesiątych XX w.:

·    zasada „zanieczyszczający płaci" - podmiot prowadzący działalność wpływającą w negatywny sposób na środowisko naturalne ponosi finansowe tego konsekwencje

Co mówi ustawa

Do środków finansowo-prawnych zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska należą: opłaty za korzystanie ze środowiska, administracyjne kary pieniężne, podatki środowiskowe oraz daniny publiczne wspierające ochronę zasobów przyrody. Zadania dotyczące ochrony przyrody są również współfinansowane z budżetu państwa, np. regionalne zarządy gospodarki wodnej realizują zadania związane z gospodarką wodną.

Fundusze unijne

Ministerstwo Środowiska zarządza funduszami unijnymi w ramach polityki spójności Unii Europejskiej, w tym Funduszem Spójności i Europejskim Funduszem Rozwoju Regionalnego, oraz funduszami „norweskimi" (Norweski Mechanizm Finansowy, Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego). Do środków zewnętrznych niezależnych od Ministerstwa należy także zaliczyć: środki Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz regionalnych programów operacyjnych. Fundusz Spójności (FS) ukierunkowany jest na zwiększanie ekonomicznej, społecznej i terytorialnej spójności w UE w celu realizacji koncepcji zrównoważonego rozwoju. W okresie programowania na lata 2014-2020 fundusz wspiera inwestycje ukierunkowane na ochronę środowiska naturalnego, w tym dziedziny zrównoważonego rozwoju oraz związane z energią (odnawialne źródła energii, efektywność energetyczna).

Fundusz Spójności skierowany jest do krajów, w których dochód narodowy brutto per capita nie przekracza 90% średniej w Unii Europejskiej. W okresie programowania 2014-2020 łączny budżet funduszu wynosi 63,4 mld euro, przy czym poziom finansowania projektu z FS nie może przekroczyć 85% jego kosztu.

Z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego finansowane są projekty, których celem jest wzrost zatrudnienia, rozwój przedsiębiorczości, infrastruktury, innowacyjności, konkurencyjności, ochrona środowiska naturalnego, aktywizacja współpracy pomiędzy regionami państw członkowskich. W Polsce środki z tego funduszu rozdysponowane są przez: Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko, Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka, szesnaście regionalnych programów operacyjnych dla województw, Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej, Program Operacyjny Pomoc Techniczna, Programy Operacyjne Europejskiej Współpracy Terytorialnej.

Z Programu Infrastruktura i Środowisko finansowane są różne projekty; jest on skierowany m.in. do jednostek samorządu terytorialnego, administracji publicznej, służb publicznych (poza administracją), instytucji, przedsiębiorstw, organizacji społecznych. Do podstawowych obszarów jego wsparcia na lata 2014-2020 należą: zmniejszenie emisyjności gospodarki, ochrona środowiska, rozwój sieci drogowej TEN-T i transportu intermodalnego oraz infrastruktury drogowej dla miast, rozwój transportu kolejowego, rozwój niskoemisyj¬nego transportu zbiorowego w miastach, poprawa bezpieczeństwa energetycznego, ochrona dziedzictwa kulturowego i rozwój zasobów kultury, wzmocnienie strate¬gicznej infrastruktury ochrony zdrowia.

Inne źródła finansowania

Niewątpliwie, istotnym źródłem finansowania projektów mających na celu ochronę środowiska naturalnego są kredyty i pożyczki bankowe, z których mogą korzystać zarówno osoby fizyczne, jak i przedsiębiorstwa w ramach ogólnych lub specjalnych linii kredytowych oraz kredytów preferencyjnych. Inwestycje ukie¬runkowane na ochronę środowiska naturalnego mogą być jednocześnie współfinansowane na warunkach kredytowych oraz pochodzić z innego źródła, w tym z funduszy krajowych i zagranicznych.

Fragment książki Magdaleny Kowalskiej i Anny Misztal „Ekologiczny rozwój przedsiębiorstw" (Łódź 2019)