W ostatnich latach sześciokrotnie wzrosła liczba samorządów w trudnej sytuacji ekonomicznej. Problemem "rozmach inwestycyjny" - wynika z kontroli NIK
W ostatnich latach sześciokrotnie wzrosła liczba samorządów w trudnej sytuacji ekonomicznej. Główną przyczyną pogarszania się sytuacji finansowej jst był „rozmach inwestycyjny” i wysokie wydatki w oświacie. Większość samorządów wdrożyła skuteczne programy naprawcze - wynika z kontroli NIK.
Samorządy są zobowiązane do realizacji programów naprawczych, gdy pogarsza się ich sytuacja finansowa. Najwyższa Izba Kontroli zbadała jaka jest skuteczność tych programów.
W latach 2012-2017 liczba samorządów terytorialnych realizujących programy naprawcze wzrosła sześciokrotnie, tj. z 10 do 60. „W całej Polsce program pogarszającej się sytuacji finansowej, i co za tym idzie koniecznej realizacji programów naprawczych dotyczył około 2 proc. samorządów” – poinformował Krzysztof Kwiatkowski, prezes NIK.
Najwięcej samorządów realizujących programy naprawcze było w woj. zachodniopomorskim (16), podlaskim (8) i dolnośląskim (8). W woj. wielkopolskim, lubelskim, małopolskim i opolskim nie było samorządów, które realizowałyby programy naprawcze.
Przyczyną wzrastającej liczby samorządów zobowiązanych do realizacji programów naprawczych były m.in. regulacje wynikające z przepisów ustawy o finansach publicznych ograniczające zadłużenie samorządów.
Główną przyczyną pogarszania się sytuacji finansowej samorządów był rozmach inwestycyjny w poszczególnych regionach związany z dostępnością środków pomocowych. „Samorządy realizując inwestycje musiały zapewnić wkład własny, najczęściej był on finansowany kredytami, pożyczkami lub emisją obligacji. Zwiększało to poziom zadłużenia samorządu i pogarszało wskaźniki monitorujące” – wyjaśnił prezes NIK.
Wśród najczęstszych przyczyn pogarszania się sytuacji finansowej samorządów, poza „rozmachem inwestycyjnym”, były także wysokie wydatki w oświacie, czy zmniejszające się dochody ze sprzedaży mienia.
W okresie objętym kontrolą ministerstwo rozwoju i finansów udzieliło samorządom realizującym lub przystępującym do realizacji postępowań naprawczych pożyczek na kwotę ponad 298 mln zł.
Większość programów naprawczych skuteczna, ale nierzetelna
Z kontroli NIK wynika, że większość, bo aż 80 proc. realizowanych przez samorządy programów naprawczych była skuteczna. Jedynie program naprawczy Gminy Pęcław z 2014 r. kontrolerzy ocenili jako nieskuteczny. Już w rok po jego zakończeniu samorząd ponownie musiał przystąpić do realizacji kolejnego programu naprawczego.
Natomiast 9 z 15 skontrolowanych programów naprawczych (60 proc.) zostało przygotowanych nierzetelnie. „W programach tych nie określono efektów finansowych części przedsięwzięć naprawczych i/lub sposobu ich obliczania, co było niezgodne z przepisami ustawy o finansach publicznych” – zwrócili uwagę kontrolerzy NIK.
W większości skontrolowanych programów naprawczych (10) realizacja zaplanowanych przedsięwzięć naprawczych nie była wdrażana zgodnie z harmonogramami, a cześć samorządów zrezygnowała z ich realizacji lub zastępowała je innymi przedsięwzięciami.
Ponad połowa kontrolowanych programów naprawczych nie przyniosła zaplanowanych efektów finansowych. „Najczęściej zakładano, że w wyniku realizacji zaplanowanych przedsięwzięć nastąpi zmniejszenie wydatków i zwiększenie dochodów budżetowych” – czytamy w informacji NIK dotyczącej kontroli.
Wydatki m.in. na promocję w trakcie realizacji programów naprawczych - niezgodne z przepisami
Samorządy nie przestrzegały ustawowych ograniczeń w trakcie realizacji programów naprawczych, dotyczących m.in. ograniczeń wydatków fakultatywnych, w tym na promocję. Trzy samorządy w trakcie realizacji programów naprawczych wydały na promocję jednostek łącznie ponad 57,6 tys. zł. Trzy inne samorządy nie ograniczyły realizacji zadań innych niż obligatoryjne i wydatkowały ponad 250 tys. zł. Przykładowo, powiat świdnicki wydał ponad 100 tys. zł na organizację rajdu samochodowego, festiwali muzycznych i folklorystycznych oraz spotkania z przedstawicielami partnerskich samorządów.
„Wymienione przypadki nieprzestrzegania ustawowych ograniczeń nie miały jednak wpływu na skuteczność realizowanych programów naprawczych” – ocenił NIK.
Na koniec realizacji programów naprawczych większość kontrolowanych samorządów spełniała wymogi dotyczące uchwalania budżetu i wieloletniej prognozy finansowej określone w art. 242-243 ustawy o finansach publicznych.
Kontrolerzy nie oceniali trwałości rezultatów programów naprawczych z uwagi na krótki okres od zakończenia ich realizacji.
Niezbędne zmiany m.in. w ustawie o finansach publicznych
Z kontroli wynika, że wojewodowie, regionalne izby obrachunkowe na żadnym etapie realizacji programów naprawczych nie weryfikowały, czy realizacja założeń programów naprawczych odbywa się w terminie i czy samorządy uzyskały efekty finansowe planowanych przedsięwziąć naprawczych.
Zdaniem kontrolerów, RIO powinno precyzyjniej weryfikować zgodność programów naprawczych z wymogami ustawy o finansach publicznych i zwracać szczególną uwagę w trakcie opiniowania programów naprawczych na rzetelność planowanych przedsięwzięć naprawczych.
Kontrolerzy NIK wnioskują, aby rozważyć wprowadzenie obowiązku sporządzania przez samorządy rocznych sprawozdań z realizacji programów naprawczych, które byłyby przekazywane do regionalnych izb obrachunkowych oraz do wojewodów. Pomogłoby to „zapewnić bieżące monitorowanie sytuacji finansowej samorządów oraz prawidłową realizację przedsięwzięć naprawczych określonych w programach naprawczych”.
Z kolei w przepisach ustawy o finansach publicznych potrzebne jest – zdaniem NIK – „wprowadzanie zmian w realizowanych programach naprawczych określając, w jakich sytuacjach i w jakim trybie mogą być one opiniowane oraz jakich elementów programów naprawczych mogą one dotyczyć”.
NIK we wnioskach pokontrolnych do ministerstwa finansów zalecił m.in. „doprecyzowanie art. 240a ust. 5 pkt 5 ustawy o finansach publicznych, aby w okresie realizacji programu naprawczego obowiązywał również zakaz realizowania nowych wydatków z funduszu sołeckiego utworzonego przed przyjęciem takiego programu”.
Niezbędne są też zmiany art. 240a ust. 6 ustawy o finansach publicznych i doprecyzowanie, jakie wydatki związane z wypłatą diet radnych i wynagrodzeń zarządu jednostki samorządu terytorialnego nie mogą być wyższe, niż limit prawnie (ustawowo) dozwolony.
Kontrolą NIK objęto 14 jednostek samorządu terytorialnego realizujących 15 programów naprawczych w latach 2012-2016, w tym trzy, które otrzymały, w związku z realizowanymi programami naprawczymi, pożyczki z budżetu państwa w łącznej wysokości 26,6 mln zł.
Szczegółowe wyniki kontroli NIK dostępne są tutaj:
https://www.nik.gov.pl/plik/id,16321,vp,18846.pdf
amk./