Status gotówki

Według ostatnich badań Narodowego Banku Polskiego w 2020 roku gotówka stanowiła niecałe 50 procent transakcji. Biorąc pod uwagę wartość płatności, gotówka to tylko niecałe 30 procent wszystkich transakcji w stacjonarnych sklepach, w urzędach i w płatnościach między osobami. Niemniej jednak gotówka wciąż jest silna. Dlaczego? Dlatego, że ma wiele cech, które podobają się Polakom. Gotówka jest wygodna, szybka w użyciu, bezpieczna, intuicyjna, pozwala kontrolować wydatki, zapewnia natychmiastowy rozrachunek, jest materialna, nie potrzebuje infrastruktury elektronicznej. Jest również anonimowa, czyli daje poczucie wolności. I ostatnia kwestia, emitentem gotówki jest polski bank centralny, czyli Narodowy Bank Polski, który jest wysoko wiarygodnym podmiotem. 

Gotówka jest środkiem płatniczym. Co to znaczy? Zgodnie z artykułem 227 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej Narodowy Bank Polski, czyli nasz bank centralny, ma wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej. Z kolei już w samej ustawie o Narodowym Banku Polskim, w artykule 31, zapisano, że znakami pieniężnymi Rzeczpospolitej Polskiej są banknoty i monety opiewające na złote i grosze. W kolejnym artykule ustawy o NBP, 32. stoi, że banknoty i monety są prawnymi środkami płatniczymi na obszarze Rzeczpospolitej Polskiej. Czyli Narodowy Bank Polski jest emitentem prawnego środka płatniczego i dba o płynność obrotu gotówkowego, czyli zapewnia jedną z głównych korzyści gotówki, a więc jej powszechną akceptowalność. 

Prace wokół gotówki

Dlatego niedawno zostały zainicjowane prace nad nowelizacją ustawy o usługach płatniczych, żeby nie było wątpliwości, że przedsiębiorcy mają obowiązek akceptować gotówkę w sklepach. W myśl projektowanego przepisu wszyscy przedsiębiorcy w stacjonarnych sklepach będą zobligowani do akceptacji płatności gotówkowych, wyjątkiem będą automaty czy sklepy, w których nie ma personelu a także płatności w Internecie i płatności podczas imprez masowych. Jednocześnie Narodowy Bank Polski zdecydował się prowadzić prace w ramach Narodowej Strategii Bezpieczeństwa Obrotu Gotówkowego i w ramach tych prac wyodrębnił kilka zespołów roboczych: akceptacja i dostępność gotówki, logistyka gotówki, cyberbezpieczeństwo, bezpieczeństwo fizyczne gotówki, komunikacja. Jest to pięć filarów strategii. 

Bezpieczne banknoty

W Polsce od kilkudziesięciu lat banknoty projektował, już nieżyjący wspaniały grafik Andrzej Heidrich. Wielu sądzi, że to są najpiękniejsze banknoty na świecie. Jednocześnie banknoty te są bardzo dobrze zabezpieczone. Mają szereg zabezpieczeń, począwszy od stalorytu, czyli wklęsłodruku (niektóre elementy na banknocie są wypukłe) przez znak wodny, nitkę zabezpieczającą, mikrodruki, obraz recto-verso aż po farbę zmienną optycznie i efekt kątowy. Cechy te sprawiają, że trudno banknot sfałszować. 

Według danych Narodowego Banku Polskiego w 2020 roku liczba falsyfikatów spadła do ok. 5000. To oznacza, że na jeden milion banknotów i monet w obiegu przypada tylko około 1,4 fałszywych. Możemy powiedzieć, że fałszerstw gotówki w Polsce jest jak na lekarstwo i w tym aspekcie obrót gotówkowy jest bardzo bezpieczny. 

Ze skarbca do portfela

Gotówka w jakiś sposób musi trafić do obiegu, czyli ze skarbca banku centralnego do portfela. Możemy pomyśleć o obiegu gotówkowym jako o systemie zamkniętej pętli. Banknoty wypłacamy z bankomatu lub z kas oddziałów banków i w ten sposób wchodzimy w ich posiadanie jako konsumenci, później tymi banknotami płacimy w sklepach, a sklep za jakiś czas odprowadza gotówkę do swojego banku. I ten cykl się powtarza. 

Polacy wchodzą w posiadanie gotówki głównie za pośrednictwem bankomatów, aczkolwiek też czasami z oddziałów banków, urzędów pocztowych, za pomocą usługi cashback. Można szacować, że w ok. dwie trzecie gotówki zaopatrujemy się w ten sposób, natomiast ok. jedna trzecia transakcji ma charakter wtórny, to znaczy dostajemy gotówkę od rodziny, czasami wynagrodzenie w gotówce - od listonosza, który dostarcza emeryturę i rentę.

Warto zwrócić uwagę, że w ostatnim roku skurczyła się sieć bankomatów i niewątpliwie jest to jedno z zagadnień wpływających na dostępność gotówki, które należy rozwiązać.

Cyberbezpieczeństwo

Bezpieczeństwo systemów obsługujących gotówkę w obrocie hurtowym to w bardzo dużym stopniu kwestia zastosowania odpowiednich zabezpieczeń sprzętowych i technologii informatycznych. Wszystkie bankomaty i wpłatomaty muszą być odpowiednio zabezpieczone. Odporne na ataki musi też być oprogramowanie księgowe, ewidencyjne, logistyczne, które służy w procesie obrotu gotówki. 

Narodowy Bank Polski eliminuje zagrożenia, wydając odpowiednie regulacje – zarządzenia Prezesa NBP; są również inne regulacje – np. rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych i administracji w sprawie bezpiecznego transportu gotówki. To również dzięki nim mamy  bezpieczny system obsługi gotówki.