Co zrobić gdy przy obliczaniu liczby mandatów przypadających gminie do 20 tys. mieszkańców liczba ta wyniesie 16, a nie 15, jak stanowi ustawa o samorządzie gminnym?

Kwestię mandatów nadwyżkowych reguluje art. 92 ordynacji samorządowej, który nakazuje by mandaty nadwyżkowe odjąć w tych okręgach wyborczych, w których norma przedstawicielstwa jest najmniejsza. Sprawa nie jest jednak do końca tak oczywista. Radni jednej z gmin spierają się z wójtem o to, z którego okręgu należy odjąć mandat nadwyżkowy gdy w okręgu A norma wyniosła 3,55, a w okręgu B -1,64. Zgodnie z zasadą zaokrąglania w górę do liczby całkowitej ułamków równych lub większych od 1/2 rozkład mandatów w tym przypadku wg wójta powinien wynosić 4 i 1 - trzeba więc odjąć w okręgu B, bo norma jest najmniejsza. Radni wzięli jednak pod uwagę tylko cyfry po przecinku 0,64>0,55, stąd według nich rozkład mandatów winien być 3 i 2.

Według Państwowej Komisji Wyborczej najpierw trzeba obliczyć liczbę mandatów dzieląc dla każdego okręgu i wyliczając zgodnie ze wzorami, ułamkowe liczby mandatów. Następnie trzeba zaokrąglić te ułamkowe liczby wzwyż do liczby całkowitej (jeśli ułamek liczby mandatów wybieranych w okręgu jest równy lub większy od 1/2) i jeżeli w sumie wychodzi mandatów 16, trzeba usunąć mandat nadwyżkowy. W tym celu, przy tak wyliczonych całkowitych liczbach mandatów, dzielimy w każdym okręgu liczbę mieszkańców okręgu przez taką wyliczoną dotychczas liczbę mandatów i otrzymujemy coś co się nazywa okręgową normą przedstawicielstwa (bo jednolita norma przedstawicielstwa dla gminy powstaje przez podzielenie liczby mieszkańców gminy przez liczbę wybieranych radnych, a więc przez 15). A więc dla każdego okręgu należy odrębnie wyliczyć normę przedstawicielstwa (okręgową). Mandat nadwyżkowy odejmuje się w tym okręgu, w którym tak wyliczona okręgowa norma przedstawicielstwa jest najmniejsza. Brane są więc pod uwagę wszystkie okręgi.

W tym momencie może zaistnieć jedna z dwóch sytuacji: albo odjęcie tego mandatu nadyżkowego będzie możliwe, albo nie. Jeśli najniższa norma przedstawicielstwa jest w okręgu, w którym dotychczas przyznano 1 mandat, to z tego okręgu nie można odjąć mandatu. Wówczas jest to przesłanka do dokonania zmian w podziale gminy na okręgi wyborcze, nie można bowiem odjąć tego mandatu w innym okręgu, bo ustawa mówi wyraźnie, że odejmuje się mandat w tym okręgu, w którym norma przedstawicielstwa jest najmniejsza. Natomiast jeśli jest to okręg, w którym są co najmniej 2 mandaty (wynikające z dotychczasowych wyliczeń) to odejmuje się ten jeden nadwyżkowy mandat z tego okręgu. Przy czym nie należy się posługiwać tymi resztami po przecinku, tylko wyliczyć dla każdego okręgu normę przedstawicielstwa i znaleźć okręg, w którym jest ona najniższa.