Wniosek o przyjęcie ustawy z jedną poprawką zgłosił wiceprzewodniczący Komisji Samorządu Terytorialnego i Administracji Państwowej senator Marek Komorowski

Ze względu na nieobecność na posiedzeniu komisji posła sprawozdawcy ustawę omówił sekretarz stanu w Ministerstwie Edukacji i Nauki Dariusz Piontkowski. Wyjaśniał, że ustawa nawiązuje do poprzedniego aktu prawnego, zawetowanego przez Prezydenta RP.

Uregulowano w niej relacje między kuratorem a organami prowadzącymi szkoły samorządowe w kwestiach powoływania i odwoływania dyrektora placówki oświatowej oraz nawiązywania współpracy z organizacjami pozarządowymi w zakresie prowadzenia zajęć dodatkowych w szkole. W obu obszarach ostateczna decyzja uzależniona ma być od pozytywnej opinii kuratora. W ustawie znalazły się także regulacje dotyczące tzw. nauczania domowego, mające na celu m.in. częściowe przywrócenie rejonizacji obejmującej województwo i sąsiednie województwo oraz wprowadzenie terminu, w jakim rodzic powinien zgłosić zamiar przystąpienia ucznia do edukacji domowej.

Wiceminister powiedział, że ustawa reguluje ponadto kwestie dotyczące oddziałów przygotowania wojskowego w szkołach ponadpodstawowych, kwestie tworzenia filii szkół artystycznych, a także doprecyzowuje kwestie związane z awansem zawodowym nauczycieli.

W opinii Biura Legislacyjnego Kancelarii Senatu zastrzeżenia budzi fakt, że ustawa stanowi zasadniczo powtórzenie zawetowanej przez prezydenta ustawy z 13 stycznia br., a prace nad tą ustawą nie zostały zakończone, ponieważ wniosek prezydenta nie został przez Sejm rozpatrzony. Kolejna uwaga dotyczy dotychczasowego sposobu procedowania tego aktu prawnego, a w szczególności nieprzeprowadzenie konsultacji publicznych i niedochowanie terminu umożliwiającego zapoznanie się z projektem stronie samorządowej. Pominięcie trybu konsultacji może być powodem zaskarżenia ustawy do Trybunału Konstytucyjnego z powodu naruszenia art. 7 konstytucji, a także z uwagi na złamanie zasady zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa.

Biuro Legislacyjne zgłosiło ponadto wiele uwag szczegółowych, będących powtórzeniem uwag do zawetowanej przez prezydenta ustawy z 13 stycznia br.

Samorządowcy: ustawa ogranicza rolę i kompetencje JST 

W posiedzeniu wzięło udział blisko pięćdziesięciu reprezentantów samorządów, organizacji reprezentujących środowiska nauczycielskie, rodziców, uczniów i organizacji pozarządowych współpracujących ze szkołami. Wszyscy uczestnicy debaty podkreślali, że ustawa zmierza do likwidacji autonomii szkoły, centralizacji systemu edukacji, odebrania resztek inicjatywy nauczycielom, uczniom i rodzicom, wyrzucenia ze szkół organizacji obywatelskich i wprowadzenia absurdów porównywalnych z przedmiotem historia i edukacja.

Prezydent Sopotu Jacek Karnowski podkreślił, że samorządowcy traktują „tę ustawę, której projekt rzekomo został zgłoszony przez posłów – rzekomo, bo druk z projektem ustawy został przygotowany w ministerstwie, na co są dowody – jako próbę pominięcia samorządu i strony społecznej w konsultacjach, co ewidentnie jest niezgodne z prawem, ale także niegodne i nieuczciwe, i my, samorządowcy, bardzo źle odbieramy okłamywanie nas”. „Szczególnie w przypadku oświaty jest niedopuszczalne, by posłowie i MEiN dopuszczali się takiej manipulacji” – podkreślił. „Nie rozumiemy czemu to ma służyć, (…) bo chyba nie podziękowaniu samorządom, nauczycielom i NGO za ich ciężką pracę na rzecz przyjęcia uchodźców czy wcześniej w czasie pandemii” – zauważył.

W imieniu ruchu samorządowego „Tak! Dla Polski” prezydent Jacek Karnowski wyraził opinię, że ustawa „rozbija władztwo środowiska lokalnego nad szkołą, nie tylko jeśli chodzi o samorząd, ale i o szkołę, nauczycieli, rodziców, samorząd szkolny czy związki zawodowe”, ponieważ to nie oni będą decydować o tym, kto może przeprowadzać zajęcia w szkole, tylko kurator, „czyli polityk, bo obecnie większość kuratorów w Polsce to politycy”.

W jego przekonaniu długotrwały proces uzgadniania z kuratorem, kto może wejść do szkoły, doprowadzi do tego, że w bardzo trudnym dla Polski czasie organizacje obywatelskie ze szkół po prostu znikną. „Dlatego prosimy pana prezydenta o odrzucenie tej ustawy” – zaapelował, uzasadniając to „wielką krzywdą” szkoły i strony samorządowej.

Z kolei wiceprezydent miasta stołecznego Warszawy Renata Kaznowska zauważyła, że od czasu przyjęcia ustawy z 13 stycznia br. nastąpił pewien progres: „ten projekt przynajmniej nie straszy dyrektorów szkół więzieniem”. Ubolewam jednak, że my dziś nie zajmujemy się naprawdę istotnymi problemami, z którymi borykają się samorządy: problemami kadrowymi i finansowymi, bo subwencja oświatowa pokrywa tylko część wydatków, a w związku z tzw. polskim ładem w przyszłym roku bardzo mocno ograniczone zostaną dochody samorządów. W przypadku Warszawy ubytek dochodów wyniesie w 2023 r. blisko 7,5 mld zł. Samorządy borykają się też ze skutkami przyjęcia przez Polskę milionów Ukraińców. W warszawskich placówkach uczy się obecnie ponad 18 tys. uczniów z Ukrainy, czyli prawie tyle, ile liczy jeden rocznik uczniów. „Możemy Ukraińcom pomagać, najlepiej jak potrafimy, w dużej mierze dzięki organizacjom obywatelskim, i to one, razem z mieszkańcami Warszawy, jako pierwsze ruszyły z pomocą” – podkreśliła.

Jej zdaniem omawiana ustawa bardzo istotnie ograniczy rolę samorządów, odbierając im kolejne kompetencje. To kuratoria będą decydowały o wyborze dyrektorów, a po stronie samorządu pozostanie płacenie rachunków i ponoszenie odpowiedzialności. Wiceprezydent Kaznowska przypomniała, że zawarte w  ustawie regulacje wprowadzają też istotne ograniczenia w edukacji domowej, tymczasem dla wielu dzieci edukacja domowa jest jedyną możliwą formą edukacji. Jej zdaniem pewne zmiany powinny nastąpić, ale dopiero po poważnych analizach i przeprowadzeniu rzetelnych konsultacji, a tutaj trudno mówić o jakimkolwiek namyśle. „Ta ustawa to młyńskie koło u szyi polskiej edukacji publicznej” – podsumowała wiceprezydent Kaznowska.

Wójt gminy Izabelin i przedstawicielka Związku Gmin Wiejskich Dorota Zmarzlak zwróciła uwagę, że w przypadku gmin wiejskich ustawa wprowadza zmiany dotyczące funkcjonowania całych lokalnych społeczności, bo w małych ośrodkach zazwyczaj to szkoła jest ośrodkiem życia społecznego, wokół którego gromadzą się mieszkańcy. Jej zdaniem w przypadku różnicy zdań kurator będzie blokował powołanie dyrektora placówki, choć na co dzień z nim nie współpracuje, a to jest zaprzeczenie zasady współpracy. Ponadto regulacja istotnie ograniczy współpracę szkół z organizacjami obywatelskimi, co w sposób szczególny dotknie wiecznie defaworyzowane obszary wiejskie, w których dostęp do przedsięwzięć edukacyjnych, kulturalnych i sportowych bardzo utrudniony. „Na wsi to teatr musi przyjechać do dzieci, a dzieci z miasta bez problemu same mogą pójść do teatru” – zauważyła. W jej ocenie utrudnienia formalne ograniczą, a nawet uniemożliwią tego rodzaju przedsięwzięcia w gminach wiejskich.

Wniosek o odrzucenie ustawy zgłosił senator Krzysztof Kwiatkowski w imieniu własnym i senatorów Zygmunta Frankiewicza i Janusza Pęcherza, a także  senatorów niebędących członkami komisji – Joanny Sekuły, Ryszarda Świlskiego i Agnieszki Kołacz-Leszczyńskiej, „z uwagi na tryb pracy i historię tego projektu”.

Kwiatkowski przypomniał, że ustawa stanowi w większości powtórzenie regulacji zawartych w ustawie z 13 stycznia br., której projekt Senat odrzucił, i której podpisania odmówił 2 marca br. prezydent, przekazując wraz z wnioskiem do ponownego rozpatrzenia przez Sejm, czego Sejm zaniechał, posługując się kruczkiem prawnym. Wniosek o odrzucenie ustawy motywowany jest także tym, że zaproponowane zmiany dotyczą wzmocnienia roli kuratora oświaty w podejmowaniu decyzji dotyczących kluczowych spraw z punktu widzenia funkcjonowania szkoły, a także uczniów, rodziców i nauczycieli.

Senator Kwiatkowski podkreślił, że „wśród osób pełniących funkcję kuratora w Polsce są obecnie osoby z dużym bagażem doświadczeń – ale nie pedagogicznych, a politycznych”. Wniosek o odrzucenie motywował również tym, że nie odbyły się konsultacje społeczne w odniesieniu do projektu. Złamano regulamin Sejmu, nie zasięgając również opinii Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu, która ma prawo do przedstawienia swojej opinii w ciągu 14 dni od zapoznania się z projektem. Zdaniem senatora, przyjęte rozwiązania oznaczają w praktyce, że kluczowe decyzje będzie podejmował organ nadzoru pedagogicznego bez poszanowania praw uczniów, nauczycieli, rodziców i organu prowadzącego. Podmiotem dominującym będzie kurator oświaty, co narusza samodzielność szkół w zakresie prowadzonej przez nie działalności wychowawczej, dydaktycznej, opiekuńczej i innowacyjnej, a ponadto narusza art. 48 konstytucji, który stanowi o prawach rodziców do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami. „Mając to na uwadze, grupa senatorów wnosi o odrzucenie ustawy, czyli o tzw. weto senackie” – podsumował.

Wniosek o przyjęcie ustawy z jedną poprawką zgłosił wiceprzewodniczącym Komisji Samorządu Terytorialnego i Administracji Państwowej, Marek Komorowski. Poprawka zmierza do wydłużenia terminu likwidacji szkoły filialnej podporządkowanej szkole artystycznej z 31 grudnia br. do 15 lutego 2023 r. Uważamy, że projekt ustawy zawiera dobre rozwiązania i zmierza w dobrym kierunku.

Senator Joanna Sekuła zauważyła, że wszyscy przedstawiciele wyrażają jednoznacznie negatywne opinie. Nie było ani jednej wypowiedzi broniącej tego rozwiązania. „Wszystko wskazuje na to, że ustawa jest nieprzemyślana”.

MEiN: ustawa nie centralizuje, ani nie cenzuruje edukacji

Wiceminister edukacji Dariusz Piontkowski odnosząc się do przedstawionych w toku debaty uwag, podkreślił, że w ustawie nie ma mowy ani o centralizacji edukacji, ani o cenzurze, ani o uznaniowości w decyzjach kuratora, a ci, którzy „uparcie te argumenty powtarzają, powielają przekaz partyjny”.

Zdaniem wiceministra, opinia kuratora ma dotyczyć zgodności zajęć proponowanych przez ngo z przepisami prawa, w szczególności kurator będzie sprawdzać, czy te zajęcia będą odpowiednie do wieku uczniów, czy będą wspomagać szkołę i rodzinę w roli wychowawczej, czy będzie to wychowanie dziecka rozumiane jako wspieranie w rozwoju ku pełnej dojrzałości w sferze fizycznej, emocjonalnej, intelektualnej, duchowej i społecznej.

Według wiceministra w ustawie nie ma zamachu na kompetencje samorządu terytorialnego ani na samodzielność szkoły, a jedynie „próba rozstrzygnięcia sporu kompetencyjnego w zakresie powoływania dyrektora”.

Na podst. Senat.gov.pl

mp/