Na początku grudnia MSWiA przekazało organizacjom samorządowym w ramach prekonsultacji, projekt nowelizacji ustawy o regionalnych izbach obrachunkowych. Regulacja, jak zaznaczono, opiera się na rozwiązaniach projektu zawetowanego w 2017 r. przez prezydenta Andrzeja Dudę, który został teraz odpowiednio zmodyfikowany.

W OSR projektu zaznaczono, że zaproponowane rozwiązania „przyczynią się do zwiększenia skuteczności działań nadzorczych i kontrolnych izb, z korzyścią dla samorządu terytorialnego”.

Prezes KR RIO: Musi nastąpić doposażenie izb w możliwości prawne, techniczne i finansowe

Regulacja przewiduje m.in. zmiany usprawniające działalność kontrolną izb, w tym umożliwienie inspektorom w związku z wykonywaną kontrolą dostępu do baz danych kontrolowanych jednostek, a także umożliwienie żądania przedkładania na nośnikach elektronicznych informacji z działalności kontrolowanych jednostek, w tym sporządzania na nich zestawień, kopii, wyciągów.

Poszerzono także zakres podmiotowy działalności kontrolnej RIO poprzez objęcie nią również stowarzyszeń województw, stowarzyszeń powiatów i województw oraz stowarzyszeń gmin i województw. Kontrolą objęte będą też spółki komunalne, w których udziały posiadają samorządy.

Projekt doprecyzowuje charakter nadzoru sprawowanego przez ministra właściwego do spraw administracji publicznej nad izbami przez wskazanie, iż dotyczy on działalności administracyjnej (nie zaś orzeczniczej, kontrolnej czy opiniodawczej).

Szerszy ma być zakres przedmiotowy działalności nadzorczej izb. Inspektorzy będą mogli kontrolować uchwały: w sprawie zmiany uchwały budżetowej, w sprawie wieloletniej prognozy finansowej lub jej zmiany, w sprawie udzielania poręczeń i gwarancji, w sprawie zasad, sposobu i trybu udzielania ulg w zapłacie należności stanowiących dochód budżetu jednostki samorządu terytorialnego, w sprawie programów postępowania naprawczego i ich zmian, o których mowa w art. 240a ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, czy też w sprawie innych poza lokalnymi podatków i opłat.

Zmiany organizacyjne i ustrojowe 

W projekcie zaproponowano też szereg zmian w zakresie organizacji izb, które mają „podnieść standardy ich pracy, przy jednoczesnym otwarciu dostępu do pracy w izbach”. Ma w tym pomóc m.in. wprowadzenie okresowej oceny członków kolegium przez prezesa izby, z możliwością weryfikacji tej oceny przez Krajową Radę RIO oraz wprowadzenie wobec kandydata na członka kolegium wymogu posiadania nieposzlakowanej opinii.

Ponadto zaproponowano uszczelnienie zakazów antykorupcyjnych poprzez uniemożliwienie powoływania na członka kolegium osób ukaranych zakazem pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi. Zakazane też ma być pełnienie funkcji pozaetatowego członka kolegium przez osobę zatrudnioną w tym kolegium.

Szefernaker: RIO muszą mieć większe kompetencje kontrolne

Projekt umożliwia też odwołanie członka kolegium w przypadku trwałej utraty zdolności do pracy na zajmowanym stanowisku, stwierdzonej orzeczeniem lekarza orzecznika, a także możliwość odwołania prezesa izby i jego zastępcy w przypadku rażącego niewywiązywania się z obowiązków.

Regulacja wprowadza również rygor natychmiastowej wykonalności decyzji o odwołaniu prezesa, zastępcy i członka – gdy został skazany prawomocnym wyrokiem za przestępstwo popełnione z winy umyślnej lub został prawomocnie ukarany zakazem pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi.

Ponadto projekt umożliwia nadanie przez Prezesa Rady Ministrów rygoru natychmiastowej wykonalności decyzji o odwołaniu prezesa, zastępcy i członka – gdy istnieje zagrożenie niewykonywania zadań w izbie lub w razie powtarzającego się naruszania prawa podczas wykonywania obowiązków lub uchylania się od nich.

Jednocześnie projekt przewiduje poluzowanie wymagań, jakie powinien spełniać kandydat na członka kolegium. Chodzi o umożliwienie ubiegania się o stanowisko osobom, które przez co najmniej cztery lata prowadziły działalność naukową lub dydaktyczną związaną z funkcjonowaniem samorządu terytorialnego lub finansów publicznych.

Zmiana zasad powoływania prezesów RIO

W projekcie zaproponowano zmianę zasad i trybu przeprowadzania konkursu na prezesa izby.  Przede wszystkim zaproponowano, aby Prezes Rady Ministrów powoływał komisję konkursową przeprowadzającą konkurs na prezesa izby. Zdaniem autorów projektu, wyeliminuje to potencjalne ryzyko wpływu zarówno prezesów izb, jak i poszczególnych członków kolegium, na przebieg konkursów na stanowisko prezesa w kolejnej kadencji. 

„Obecna regulacja, zakładająca wybór członków komisji przez kolegium izby w ramach tej samej izby, nie ogranicza, a nawet determinuje, możliwość wystąpienia nieprawidłowości wynikających z wewnątrz instytucjonalnych więzi personalno-zawodowych. Powierzenie kompetencji do przeprowadzania konkursu na prezesa izby niejednorodnemu gremium – złożonego z przedstawicieli różnych instytucji, usytuowanemu poza strukturą izby, pozwoli na bezstronny, niepodlegający wpływom i wzajemnym zależnościom w ramach izby, wybór najlepszego kandydata na prezesa” – napisano w uzasadnieniu projektu.

Ponadto projekt ogranicza kadencyjność na stanowisku prezesa izby - do maksymalnie dwóch, następujących po sobie kadencji. Jak napisano, „pozwoli to na niezbędną rotację kadr”.

ZMP obawia się o niezależność izb

„Projekt przedłożony przez ministra właściwego do spraw administracji publicznej zawiera nowe zapisy, które uniemożliwiają pozytywne jego zaopiniowanie” – czytamy we wstępnej opinii na temat projektu przyjętej przez Zarząd Związku Miast Polskich.

Kontrowersyjne zmiany według samorządowców z miast dotyczą przede wszystkim trybu wyłaniania prezesów RIO. Taka zmiana ustrojowa jest nie do przyjęcia. W opinii ZMP przyjęcie zmian w proponowanym kształcie spowoduje utratę niezależności prezesów RIO, dlatego zarząd Związku postuluje utrzymanie niezależności regionalnych izb obrachunkowych, co jest nieodzownym warunkiem uchronienia organu nadzoru przed wpływami politycznymi i zabezpieczeniem przed uczynieniem z nich narzędzia nacisku politycznego na organy jednostek samorządu terytorialnego. 

Zdaniem Zarządu objęcie nadzorem RIO spółek komunalnych nie może być traktowane jako przeciwdziałanie „ukrywaniu” przez JST zadłużenia poprzez zaciąganie zobowiązań przez te spółki i takie ujęcie w uzasadnieniu projektu jest niesłuszne. Według ZMP ustawa o finansach publicznych w art. 242-244 przewiduje wystarczające zabezpieczenia przed nadmiernym zadłużeniem sektora samorządowego. 

mp/