W świetle dzisiejszej sytuacji polityczno-ekonomicznej pojawia się zapotrzebowanie na inny niż dotychczas model pracownika socjalnego. Powinna być to osoba aktywna, umiejąca przekonać środowisko lokalne o swojej użyteczności oraz inicjować programy społeczne czy zdobywać potrzebne środki – uważa ekspert.

Publikujemy opracowanie Jakuba Niedbalskiego z Uniwersytetu Łódzkiego.

Pracownik socjalny – utrudzony realizator szczytnych idei(1)

Podstawową funkcją instytucji pomocy społecznej jest reagowanie na dokonujące się zmiany społeczne i łagodzenie ich ewentualnych negatywnych skutków. Im bardziej radykalne są te zmiany, tym trudniejsze zadania stoją przed samą instytucją i jej funkcjonariuszami - pracownikami socjalnymi.

Przedstawiciele służb społecznych stanowią jedną z najbardziej zaangażowanych w proces przemian grup zawodowych, bo to na nich spoczywa ciężar wspierania wszystkich, którzy stali się ofiarami: ludzkiej niemocy, bezradności a często także agresji i przemocy. Będąc bezpośrednimi realizatorami zadań pomocowych, pracownicy socjalni mają istotny wpływ na losy ludzkie, co wymaga szczególnej wrażliwości i łączy się z ogromną odpowiedzialnością.

Obecnie nowocześnie rozumiana praca socjalna stanowi zindywidualizowaną formę pomocy udzielaną w sytuacjach trudnych, nierzadko skomplikowanych i dlatego nie polega na wykonywaniu prostych rutynowych czynności. Analiza danego problemu wymaga dostrzeżenia przez pracownika socjalnego wyjątkowych aspektów danej sytuacji i twórczego myślenia opartego o specjalistyczną wiedzę, profesjonalne umiejętności praktyczne, a także właściwą komunikacji międzyludzką.

Dlatego zakres zadań i pole zainteresowań pracownika socjalnego ulega stopniowemu poszerzeniu. Współcześnie działa on na rzecz jednostek, rodzin, grup i środowisk społecznych, umożliwiając im lub ułatwiając realizację określonych celów oraz aspiracji życiowych.

Przyczynia się to do pomyślności, rozwoju a także ujawnienia i spożytkowania zdolności tkwiących w wymienionych wyżej osobach i grupach. W szczególności pracownicy socjalni interesują się tymi, którzy na swej drodze życiowej napotykają trudności i problemy mające źródło w niewłaściwych relacjach między człowiekiem a jego otoczeniem.

Relacje te stanowią specyficzny dla pracownika socjalnego obszar bezpośrednich lub pośrednich oddziaływań podejmowanych po to, by osiągnąć pożądaną z punktu widzenia dobra ludzkiego zmianę.

W świetle dzisiejszej sytuacji polityczno-ekonomicznej pojawia się zapotrzebowanie na inny niż dotychczas model pracownika socjalnego. Powinna być to osoba aktywna, umiejąca przekonać środowisko lokalne o swojej użyteczności oraz inicjować programy społeczne czy zdobywać potrzebne środki.

Wzrastająca rola i znaczenie działalności samopomocowej w coraz większym stopniu wymaga od pracownika socjalnego angażowania się w tego typu działalność poprzez jej inspirowanie czy aranżowanie współpracy między instytucjami rządowymi, organizacjami samorządowymi i charytatywnymi. Tym samym pracownik socjalny powinien posiadać rozległą wiedzę i umiejętności umożliwiające mu aktywne wpływanie na zjawiska społeczne.

Nie bez znaczenia dla kształtu współczesnych instytucji profesjonalnych służb społecznych pozostaje bogata i poruszająca historia tego zawodu. Odwołanie się do tradycji pracy socjalnej, z jej najznakomitszymi osobowościami, praktykami i teoretykami stanowi grunt dla obecnych i przyszłych kadr opiekunów społecznych.

Doświadczenia minionych lat, wzgląd na ideę pomocniczości, wywodzącą się z altruistycznie pojmowanej miłości bliźniego, stanowią podstawę budowania etosu zawodowego pracownika socjalnego. Przy czym o ile przyjmuje się, że praca socjalna to jedna z rozwiniętych form działalności pomocowej, o tyle nadal nie ma zgody co do tego, w jakim stopniu pracownik socjalny ma być samodzielnym, profesjonalnym praktykiem, a w jakim sprawnym funkcjonariuszem instytucji(2).

Zawód pracownika socjalnego zajmuje przestrzeń pośredniczącą, związaną z „transmitowaniem” władzy państwa wobec jednostek, rodzin, grup i społeczności(3). Jak pisze Krzysztof Frysztacki, „pracownicy socjalni nie tylko są tymi, którzy przede wszystkim realizują w codziennej praktyce koncepcję welfare state oraz ją w pewnym sensie legitymizują, ale i tymi, którzy odpowiadają za jej faktyczne i domniemane słabości.

Z jednej strony są coraz bardziej obecni w rozmaitych miejscach i rolach, a z drugiej chcą lub wręcz muszą odpowiadać na trudne wyzwania pojawiające się w życiu społecznym i we współczesnych wersjach szeroko rozumianej interwencji w to życie”(4).

Przypisy

1 Tekst pochodzi z zakończenia książki „Status prawy i społeczny pracownika socjalnego”, Wydawnictwo UŁ, Łódź 2016.

2 M. Rek-Woźniak (2012), Dobroczyńcy, biurokraci, kozły ofiarne? O społecznym konstruowaniu wizerunku pracowników socjalnych w Polsce. „Kultura i Społeczeństwo” nr 1, s. 103.

3 S. Pollack (2010), Labelling Clients “Risky”: Social Work and the Neo-liberal Welfare State, „British
Journal of Social Work”, t. 40 , s. 1263.

4 K. Frysztacki (2009), Socjologia problemów społecznych. Scholar, Warszawa, s. 231.

Jakub Niedbalski, doktor socjologii, adiunkt w Katedrze Socjologii Organizacji i Zarządzania Instytutu Socjologii Uniwersytetu Łódzkiego. Specjalizuje się w komputerowej analizie danych jakościowych, metodach badań jakościowych, zagadnieniach socjologii niepełnosprawności, socjologii sportu, polityki społecznej i pracy socjalnej. Prowadzi badania poświęcone aktywizacji społecznej i fizycznej osób z niepełnosprawnościami. Jest autorem kilkudziesięciu publikacji naukowych poświęconych problematyce niepełnosprawności, pomocy społecznej, a także metodologii badań jakościowych.
Adres e-mail: jakub.niedbalski@gmail.com

Źródło: Uniwersytet Łódzki
jma/